رسوایی بالا آوردن-کاری مایه ی رسوایی و شرمساری کردن

ادب شدن(فهمیدن، با تنبیه عاقل شدن، تجربه آموختن، آدم شدن)

تِپ تِپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان

دعوا مرافعه-جنگ و جدال بر سر چیزی

خانه آباد-عبارتی برای تحسین است

 

دنده ی کسی خاریدن-میل به کتک خوردن داشتن-کرم داشتن-تن کسی خاریدن

خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

پا پیچ-شکایت-سخن چینی-مزاحم

از بر بودن(مطلبی را در حافظه داشتن)
بجایی رسیدن-به مقصود رسیدن-مقام یافتن

چوب پوش کردن-با چوب پوشاندن

دهنه-لگام چارپایان-دهانه ی بازار

از بیخ عرب بودن(یکسره منکر شدن، به‌کلی زیر چیزی زدن)

به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

راحتی-دمپایی

حلبی آباد-آلونک نشین های خارج از شهر

به حساب-مثلا-یعنی

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

اشتباه لپی(اشتباه لفظی)

آدم بی‌معنی-آدم بی‌خود

حساب کسی را رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

دل کسی را به دست آوردن-کسی را با نیکی و محبت از خود خشنود کردن

براه-سازگار-اهل سازش-با گذشت

خالی کردن تفنگ-شلیک کردن

دست پایین را گرفتن-کم ارزش و ناتوان فرض کردن

بَر و بیابان-دشت و صحرا

پا به رکاب-آماده ی رفتن

تَک-بی نظیر-مفرد-تنها

زیر جلی-پنهانی-آهسته

پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن

پشت سر کسی صفحه گذاشتن- پشت یر کسی حرف زدن

به خاک سیاه نشاندن-بدبخت و ذلیل کردن

افتاده-فروتن-متواضع

از زیر کار در رفتن-تن زدن و نپذیرفتن کاری-کار را جدی نگرفتن

برخورد کردن-تصادف کردن-دیدارکردن

راستی راستی-حقیقتن-واقعن

خاله بی بی-نوعی آش

داوطلب-خواستار-نامزد
دماغ سوخته-خجالت زده-شکست خورده

اما(اشکال‌تراشی، ایجاد شبهه)

جای پا-اثر-نشانه-رد

آفتاب‌نشین کردن کسی(کسی را از هستی ساقط کردن، خانه‌خراب کردن)
جناغ شکستن-شرط بندی کردن با جناغ مرغ

خش افتادن-خراش افتادن

برق از چشم کسی پراندن-سخت ترسانیدن

 

دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران

خوب-کافی-بسیار
پر و پاچه-پا-پاچه

روان کردن-از بر کردن
زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله

آتش‌بیار معرکه(فتنه‌انگیز میان دو دشمن)

آب‌تنی(شناکردن (بیشتر به قصد تفریح و بازی))

حمامی-گرمابه دار

زلف پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

ارزانی-بخشیدن-دادن

پشت چیزی گذاشتن-با پشتکار دنبال چیزی رفتن-کاری را با اراده ی محکم دنبال کردن

از صدقۀ سرِ(از عنایت و لطفِ)

بالای منبر رفتن-پر گویی کردن

 

بند و بساط-اسباب مختصر زندگی

آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)

خوش آمدگویی-به تازه وارد “خوش آمدی” گفتن-مجازن: تملق و چاپلوسی

دل کسی برای چیزی لک زدن-بسیار آرزومند چیزی بودن-سخت در حسرت چیزی بودن

حقه به کار بردن-کسی را فریب دادن

خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز

خُرخُرو-آن که در خواب بسیار خرناس می کشد

چاشنی زدن-ریختن یا زدن چاشنی به غدا

از خود بودن-خودی بودن-محرم بودن

جوز علی-نامی با تحقیر برای صدا زدن کسی

از جنس چیزی بودن

تعریفی-قابل توجه-عالی

آجیل مشکل‌گشا(آجیلی که برای گشایش کار می‌خرند و بین مردم متدین پخش می‌کنند)

 

رده-حرف زشت یا نامربوط

زیپ دهن را کشیدن-حرف نزدن-دهان را بستن

خوشایند-مطبوع-پسندیده

 

خون کسی را کثیف کردن-کسی را بسیار عصبانی کردن

حاشا زدن-انکار کردن امر مسلم
دود دادن سبیل کسی-ادب کردن-تنبیه کردن-شکست دادن

چارقد قالبی-نوعی چارقد که آن را آهار می زدند تا راست و منظم بایستد

پچ پچ کردن-نجوا کردن-زیر گوشی حرف زدن

پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد

پاتوغ-محل گرد آمدن

افتادگی(پریشانی، احتیاج)

چش-چشم

 

خیرات کردن-چیزی را

حق دادن-تایید کردن

 

دست و پای خود را جمع کردن-ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن

حق کسی بودن-سزاوار و مستحق چیزی بودن

خاک به سر شدن-مصیبت زده شدن-داغ دیدن-از فدر و اعتبار افتادن

پیش بودن-جلو بودن-برتری داشتن

 

 

تاریک خانه-اتاق تاریک برای ظهور و چاپ فیلم

بید خورده-کهنه و فرسوده

پرت گفتن-حرف بی معنی زدن

زیر دستی-بشقابی که برای گذاشتن شیرینی و آجیل و مانند آن ها به کار می رود-پیشدستی

آفتابگیر(جایی که آفتاب بر آن بتابد، سایبان، چتر آفتابی)

دست داشتن-توانایی داشتن-وارد بودن

رفوزه-رد شده در امتحان-مردود

دخترکی-دوشیزگی-بکارت

پرت شدن از جایی-پایین افتادن از جایی

پر پری نشان دادن-کسی را فریب دادن و از راه به در بردن

بی تخم و ترکه-بی فرزند-بی نسل

آینه‌ی دق-آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم

آمد کردن-رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته

 
دمخور-مصاحب-معاشر-همنشین

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

از بن گوش(کمال بندگی و خدمتکاری)

چاک دهن را چفت کردن-بستن دهان-سکوت کردن

تِر تِر-آواز بیرون آمدن فضولاتِ بیمار اسهالی

جسته جسته-یواش یواش-کم کم-به تدریج

پیاده رو-دو سوی خیابان یا کوچه که محل گذر پیادگان است

آخش درآمدن-از درد نالیدن
جرات کردن-گستاخی کردن-دلیری کردن

باب دهان-موافق سلیقه-مطابق میل-خوشایند

از دهان مار بیرون آمدن(هیچ کجی در کسی نبودن، راست بودن)

داد سحن دادن-سخن رانی کردن-پر حرفی کردن-حق مطلب را ادا کردن

تخم حرام-حرام زاده-شرور-شیطان

اوضاع احوال(وضع و حال)

خر چسونه-در مقام تحقیر به شخص خقیر و ناقابل می گویند-نام حشره ای است

ددری-کسی که همیشه می خواهد بیرون برود-زن بدکاره

اله و بله کردن-لاف زدن-چنین و چنان گفتن

بُراق-خشمگین-عصبانی

جیک جیک-آواز پرندگان-سخنی که فهمیده نمی شود

درس خوان-شاگرد زرنگ و کوشا

زیختن آب پاک روی دست کسی-یکسره نومید کردن کسی

خرچنگ قورباغه-کج و معوج-درهم و برهم
دشت-فروش اول کاسب-نخستین پول دریافتی کاسب

دس دسی-خطابی همراه با دست زدن به کودکان نوپا

 

زیر چاق بودن-برای کاری آماده بودن-کاری را بلد بودن
دربند چیزی بودن-در خیال چیزی بودن

تاریخچه-تاریخ مختصر

 
پیش پای کسی-لحظه ای پیش از آمدن کسی
ترکیدن بغض- بغض کسی ترکیدن

خاتم کاری-نشاندن استخوان در چوب برای نقش و نگار دادن

چله نشینی-خانه نشینی

توالت رفتن-به دستشویی رفتن

آسمان با زمین دوختن-داشتن کمال مهارت در تیراندازی

جیز شدن-سوختن در زبان کودکان

جَخ-تازه-هنوز-فوقش

پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی

جو گندمی-مویی که تک تک سفید شده است-موی سیاه و سفید
بالای چشمت ابروست- به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست

زیر پا کردن-پیمودن-همه جا را گشتن

چُغُلی-سخن چینی-غیبت-شکایت
در رو-راه خروجی-مخرج-بیرون شد

آب حیات-عشق و محبت-دهان معشوق

اروای ننه‌ات-ارواح بابات

افتادگی-پریشانی-احتیاج

آشنا روشنا(دوست آشنا)

دعوا کردن-نزاع کردن-زد و خورد کردن

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

دُز کردن-فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است

التفاتی-داده شده-مرحمتی-اعطا شده

چروک انداختن-چین انداختن

دست تنها-بی یار-تنها

زلف گذاشتن-موی خود را بلند کردن
آب نمک زدن-با شیرین زبانی گفتن

جامغولک بازی-حقه بازی-فریب کاری

دله کردن-کسی را به دلگی عادت دادن

 
بغض کسی ترکیدن-از حالت گرفتگی و تاثر به گریه افتادن
جوشی-تند مزاج-زود خشم-عصبانی
از آب روغن گرفتن(از هر اتفاقی بهره برداشتن)

راست رو-رو به رو-مقابل

دست آویز-بهانه-مستمسک-عذر
اوستاکار(استادکار، ماهر و مسلط)

چله اش افتادن-آبستن نشدن زن

در پوست کسی رفتن-سخت مزاحم کسی شدن-از کسی بد گفتن

رو دست کسی گذاشتن خرج-کسی را در خرج انداختن

خشکه مقدس-متدینی که جز اطاعت از ظاهر احکام دینی به چیزی تن نمی دهد

تشنه بودن به خون کسی-خواهان مرگ کسی بودن

از دولت سر(به لطف کسی، از برکت وجود کسی)

خوش سلیقه-خوش ذوق-نیکو طبع
از آب درآوردن-عمل آوردن-انجام دادن

زن و بچه دار-کسی که زن و فرزند دارد

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

خلا-مستراح

چو افتادن-شایع شدن-شهرت یافتن

زیپو-بی رنگ و رو-بی رمق-رقیق و بی مزه

بیعار-کسی که شرم و ننگ نمی شناسد و از سرزنش شرمنده نمی شود

از چشم کسی دیدن-کسی را مسئول چیزی دانستن

خیرات کردن-چیزی را

پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

جوان مرگ شدن-در جوانی مردن

رگ خواب کسی را به دست آوردن-نقطه ضعف کسی را پیدا کردن-کسی را تابع خود کردن

انگشت بلند کردن(اجازه‌ی سخن خواستن)

بد قدم-نامبارک-بد شگون

پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

اهل حال(دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی)

آقایی فرمودن(لطف کردن، محبت کردن)

آتش‌پاره-شوخ و شنگ-فرز و چالاک-کرم شبتاب

رنگ شدن-گول خوردن

 
تر و تازه-شاداب-شسته و رفته

چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی

روبند شدن-با رودربایستی ناگزیر به انجام کاری شدن

خشکه-مزد نقدی بدون غذا و لباس-غذای بدون پخت-لباس بدون دوخت

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

خِس خِس-صدای تنفس کسی که نفس تنگی دارد

به پر و پای کسی پیچیدن-پیله کردن به کسی-با کسی در افتادن

چپ چُس-اصطلاحی تحقیرآمیز برای خطاب

تخته زدن-پنبه زدن

آستین بر چشم گذاشتن-پنهان گریستن

پس دادن-خریده ای را به فروشنده باز گردانیدن-باز دادن چیزی که گرفته اند

زناشویی-ازدواج-همسر اختیار کردن

چهار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

ذات نداشتن-ذات کسی خراب بودن
به هم زدن-قطع رابطه کردن

دو به دو-دو تا دو تا

جناغ-استخوان جلو سینه ی مرغ

پول سیاه-سکه ای از نیکل و مس

جیغ و ویغ-داد و فریاد

حق آب و گل داشتن-دارای امتیاز و اعتبار بودن

پیش فنگ-جلوی رو قراردادن تفنگ به طور عمودی

ته بر کردن-از ته بریدن

بزن-شجاع-دلاور-اهل دعوا و مرافعه

بستن-یخ ردن-منجمد شدن-منعقد شدن-سفت شدن-ریختن بیش از اندازه-هدف قرار دادن

چله بُران-جشن حمام رفتن زن پس از گذشت چهل روز از زاییدن

دار و دسته-پیروان و اطرافیان

پَر جبرئیل-چیز کمیاب و نادر-پول

 
زهره ترک شدن-زهره آب شدن
پیاله فروشی-میخانه

چلو صاف کن-آبکش

چپکی-از طرف چپ-خشم آلود

چشم و گوش کسی را باز کردن-کسی را با مسایل اجتماعی آشنا کردن

بالای چشمت ابروست- به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست

راسته بازار-بازار راست و مستقیم

ارواح بابات(به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود)

جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

آلبالو گیلاس چیدن(نگاه کردن و ندیدن)

رفتن و کشک خود را ساییدن-پی کار خود رفتن و فکری به حال خود کردن

آمد نیامد داشتن-روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست

بی ملاحظه-بی توجه-بی پروا
 

دوغ و دوشاب یکی بودن-فرقی میان خوب و بد نبودن
چتوَل-یک چهارم

 
چلچل-خال خالی-ابلق
پرت کردن-چیزی را با شدت دور انداختن

خوش محضر-شیرین سخن-خوش مجلس

دک و دهن-دک و پوز

دست کسی رو شدن-مچ کسی باز شدن-حیله ی کسی آشکار شدن

آرواره‌ی کسی لق بودن-سرنگهدار نبودن-پرچانه بودن

دندانه دندانه-دارای برجستگی ها و بریدگی هایی در کناره

حجله خانه-اتاق شب زفاف
دو دو زدن-تکان تکان خوردن
بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان

جفتک چارکش زدن-کنایه از جفتک زدن
در هم لولیدن-توی هم رفتن

پیشنهاد-طرح

آشغالی-سپور

زهره ی کسی را آب کردن-سخت ترساندن

 

پا به فرار گذاشتن-گریختن

توی مخ کردن-به خاطر سپردن-از بر کردن

بد مزاج-عبوس-ترشرو-تندخو

پرت شدن-دور افتادن از مطلب

دلبخواه-به اختیار-بدون رعایت رسم و قانون

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

چشمداشت-توقع-انتظار

خون کسی را حلال کردن-کسی را کشتن

چینی بند-چینی بند زن

آویزان کسی شدن(طفیلی کسی شدن)

زور آوردن-زیر فشار گذاشتن-در تنگنا قرار دادن

 

دل کسی خون بودن-سخت رنجیده بودن-بسیار اندوهناک بودن

چشم نداشتن برای دیدن کسی-تحمل نکردن کسی-از کسی بدش آمدن

رنجیده کردن-آزرده ساختن-رنجانیدن

آفتابه‌دزد(دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند)

چپیدن-به زور جا گرفتن

آب لمبو(چلانده‌شده، فشرده)

ربغ رحمت را سر کشیدن-مردن

از زبان افتادن(لال شدن)

بند تنبانی-سست و رکیک-مزخرف و بی ارزش
پایین نرفتن چیزی از گلو-از غصه غذایی نخوردن-مال حرام نخوردن

پیاده روی-راه پیودن با پای پیاده

استکانی زدن-می‌خوارگی اندکی کردن

رفیق گرمابه و گلستان-دوست یکدل و صمیمی و وفادار-یار غار

دوا به خورد کسی دادن-مسموم کردن-به زور به کسی دارو یا مشروب خوراندن

بازار مکاره-بازار موقت

پاکاری-شغل پاکار

از چشم کسی برق پریدن-شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد
از شیر مرغ تا جان آمیزاد(از سیر تا پیاز)
از سر کسی زیاد بودن(بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن)

چشته خور-کسی که پس از یک بار کمک گرفتن همیشه توقع کمک دارد

خوش بیار-آن که کار و روزگار بر وفق مرادش می گذرد-خوش شانس

انکر منکر-بسیار زشت و بدترکیب

به راست راست-فرمان نظامی برای گردش به راست

پاشیر-گودال پای شیر آب

دانه ی درشت برچیدن-به دستمزد کم قانع نبودن

خبر کسی یا چیزی را آوردن-مرگ و نابودی کسی یا چیزی را اعلام کردن-مردن-نابودی

 

 

 
از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)

رده-حرف زشت یا نامربوط

در به در شدن-آواره شدن-بی خانمان شدن-جا و منزل مناسبی نداشتن

خوش شانس-خوش اقبال-خوش طالع

دربند-کوچه ی بن بست-مانع در محل ورود

در به در شدن-آواره شدن-بی خانمان شدن-جا و منزل مناسبی نداشتن

 

خیر مقدم-خوش آمد
 

دستگیر شدن-فهمیدن-متوجه شدن-بو بردن-عاید شدن-بازداشت شدن

خُردمُرد شدن-ریزه ریزه شدن

آی زرشک(آی زکی)

جا-رختخواب-بستر

چتوَل-یک چهارم
این کلاه آن کلاه کردن-قرضی را با قرض دیگری پرداختن-از ریش برداشتن روی سبیل گذاشتن-کلاه تقی را سر نقی گذاشتن

خیک آسمان پاره شدن-کنایه از بارش تند و سیل آسا

زنده باد-باقی و شاداب و فرخنده باد

چشم مالیدن-هوشیار شدن-از غفلت در آمدن

دسته جمعی-باهم-گروهی

این دنده آن دنده شدن-این پهلو آن پهلو شدن

بازی در آوردن-بهانه آوردن-دبه در آوردن

آخش درآمدن(از درد نالیدن)

بشکن-صدایی که در حال شادی و پایکوبی از بهم زدن انگشتان در می آورند.
بخور و نمیر-مقداری از غذا که تنها برای ادامه ی زندگی کفایت می کند
خط انداختن-خراش به جا گذاشتن

 

آلکلی-معتاد به الکل

 

بیرون رفتن-به توالت رفتن

از تیپ کسی بودن
آتشخوار(ظالم، حرام‌خوار)
خانه زاد-نوکر-خدمت گزار
بنا بودن-قرار بودن

 
خُل-آتش زیر خاکستر-خاک و کثافت

بند نشدن سنگ روی سنگ-نا آرام بودن اوضاع-وجود نداشتن نظم و امنیت

جا ماندن-فراموش شدن

اوت بودن-بی‌خبر بودن-از مرحله پرت بودن

چینی بند-چینی بند زن

دُم گرفتن-پشت سر هم ایستادن

به گُه خوردن افتادن-با خفت از کرده ی خود پشیمان شدن

زیش ریش-تار تار-از هم جدا شده

تند تیز-شتابان-خشمناک-ستیزه جو

امن و امان-بدون بیم و هراس

چلچل-خال خالی-ابلق

پر عائله-کسی که اهل و عیال بسیار دارد

به نفس نفس افتادن-نفس نفس زدن
داغ چیزی را به دل کسی گذاشتن-کسی را از چیزی محروم ساختن و در حسرت آن گذاشتن

حکیم باشی-پژشک تجربی و مدرسه نرفته

ترتیب کسی را دادن-کسی را تنبیه کردن-به حساب کسی رسیدن

 
بیخ خِر کسی را چسبیدن-کسی را مقصر شناختن

جِر خوردن-پاره شدن

چلو کباب-غذایی مرکب از چلو و کباب

روی دوش کسی سوار شدن-بر کسی مسلط شدن

خود را به کرگوشی زدن-به نشنیدن تظاهر کردن

خانم آوردن-پا اندازی کردن

تند نویس-کسی که سریع می نویسد

خل بازی درآوردن-مثل دیوانه ها رفتار کردن

حمال-باربر-ناشی و مبتدی-بی مهارت و بی استعداد

انگشت رساندن-دست‌درازی کردن-دست زدن

تلخه-تریاک-سوخته
تک پران-زن نانجیب
بز بگیر-کسی که همیشه به دنبال جنس ارزان یا معاملات پر سود است
آماده‌باش(حالت آماده بودن برای رویارویی با خطر)
بال در آوردن-به سرعت رفتن-بسیار خوشحال شدن

 

خُردمُرد شدن-ریزه ریزه شدن

دخل-موجودی صندوق-صندوق مغازه-برداشت
خال به خال-خال خال
زخم و زیلی-خونین و مالین-پر زخم

ریختن مو-سخت وحشت کردن

خانه آباد-عبارتی برای تحسین است

پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

بهم رسیدن-به وصال هم رسیدن

اوقات‌تلخی(ترش‌رویی، عصبانیت)

روی کسی را به زمین انداختن-درخواست کسی را رد کردن