دلخوری-گله-شکایت-اوقات تلخی

پایان نامه-رساله ی پایان تحصیل

تَک تَک-یکی یکی-جدا جدا

تو هفت آسمان یک ستاره نداشتن-در نهایت فقر و تنگدستی بودن

دود چراغ-کشیدن شیره

رنگ کردن کسی-گول زدن-فریب دادن کسی

دهان به دهان گذاشتن-دهان به دهان شدن

 
ترکه-آدم باریک و بلند

پا جوش-شاخ های فرعی متصل به ریشه ی درخت

چاچول بازی-حقه بازی-هوچی گری-لاف زنی

آدم بی‌معنی-آدم بی‌خود

حمله ای-مبتلا به بیماری غش

پر رو-بی شرم-وقیح-دریده

پیسی-بد رفتاری-آزار

چله-چاق-چرب و چیلی

اَجق وَجق-چیزی با رنگ‌های تند و زننده-دارای ترکیب ناهماهنگ

پول و پله-پول
 

زیر دست-تابع-فرمان بردار

 

آهنگ ریپ‌دار(آهنگی که یک ضرب آن کم باشد)

دست از سر کسی برداشتن-کسی را رها کردن-به حال خود گذاشتن

 

 

تاب دادن-سرخ کردن در روغن-پیچیدن-خم کردن

خنکای صبح-سحرگاه

آه در بساط نداشتن-سخت بی‌چیز بودن-بیچاره و بینوا بودن

به صرافت افتادن-به فکر انجام کاری افتادن

خاک برداری-بردن خاک های اضافی برای آماده کردن زمین ساختمان
جهیز-اسباب خانه و زندگی که عروس به خانه ی شوهر می برد
دندان کسی پیش کسی گیر کردن-عاشق کسی شدن-شیفته ی کسی شدن

در گرفتن-آغاز شدن-گل انداختن و گرم شدن گفت و گو یا منازعه

پای چیزی ایستادن-از چیزی دفاع کردن

آقا بالاسر-امر و نهی کننده و مراقب

جوشی شدن-عصبانی شدن

پکر شدن-کسل و عصبانی شدن

تا برداشتن-تا شدن-خم شدن

دَمَغ-افسرده-ناراحت-خیت

آفت(زن عشوه‌گر و فتنه‌انگیز)

زدن بر طبل بیعاری-خود را به بی دردی زدن

جگر گوشه-فرزند

بی طرف-کسی که در دسته بندی گروهی شرکت و دخالت ندارد

پیداش شدن- آفتابی شدن-ظاهر شدن

ریزه میزه-ریزه پیزه

بالا کشیدن-مال کسی را به ناحق خوردن

بی زحمت-لطفا-خواهش می کنم

راست شدن-رو به راه شدن

پیچیدن به پر و پای کسی-با کسی بد رفتاری کردن-به کسی سخت گیری کردن

جواب سربالا-جواب منفی-جواب طفره آمیز

آش همان آش و کاسه همان کاسه-چیزی تغییر نکرده

جای شکرش باقی است-باید سپاس داشت که از این بد تر نشده است

 

پا انداز-آن که وسایل عیش و عشرت دیگران را فراهم آورد-جاکش- فرش جلوی در ورودی
پیش خودمان بماند-به کسی مگو-نشنیده بگیر
خواهر کسی را گاییدن-دخل کسی را آوردن-کلک کسی را کندن
از راه نامشروع ) به پول و ثروت رسیدن
زیادی حرف زدن-سخنان خارج از موضوع یا بیرون از صلاحیت گفتن-وراجی کردن
پشت پا زدن به چیزی-چشم پوشی کردن از چیزی

از خود در آوردن-دروغ‌پردازی کردن

تور کردن-زن یا دختری را به دام انداختن
از کیسه شدن-هدر شدن-ضرر کردن

 

دل خالی کردن-کین خود را گرفتن-از رنج دشمن شاد شدن

دمبل و دیمبو-صدای دایره و دمبک-صدای بزن و بکوب

خانه دار-رنی که اداره امور خانه را بر عهده دارد-کدبانو-زنی که شاغل نیست
بازاریاب-کسی که کارش پیداکردن مشتری برای کالای خاصی است

داریه-حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند

 
خریت-نادانی-حماقت

پس بودن هوا-خراب بودن اوضاع-نامناسب بودن وضعیت

زیختن آب پاک روی دست کسی-یکسره نومید کردن کسی

چفت کردن دهان-خاموش شدن-رازداری کردن

اهل و نا اهل-کس و ناکس-نجیب و نانجیب

چشم و چار کسی را درآوردن-بک کسی کینه ورزیدن
خط انداختن-خراش به جا گذاشتن
 

تخم چیزی را برانداختن-ریشه کن ساختن

 

پشت سر کسی حرف زدن-در غیاب کسی از او بد گفتن

آدم بی‌خود(بی‌شخصیت و بی‌معنی)

دل کسی را آب کردن-به اوج تمنا رساندن-بسیار مشتاق کردن-بی تاب کردن

پا پیچ کسی شدن-با کسی در آویختن-به کسی سماجت کردن

 

دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن

دل دل را خوردن-عجله داشتن-بی تاب بودن

رشته-موضوع و زمینه ی چیزی یا کاری: رشته تحصیلی-رشته ی افکار

خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن

خمیازه کشیدن-دهن دره کردن

دور تا دور-گرداگرد-اطراف

جوراب شلواری-جوراب همراه با شلواری از همان جنس و چسبیده به آن

دست کج-نامطمئن-دزد

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

دنباله رو-پی رو-مقلد

 
ریز بینی-نکته سنجی-دقت

اسم شب(کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب)

چارده معصوم-پیامبر اسلام و دخترش فاطمه و امام علی و یازده امام دیگر شیعیان

آفتاب چریدن-بی‌کار بودن-چیزی برای خوردن نداشتن

رضایت دادن-در گذشتن از شکایت و دنبال کردن قضیه-قبول کردن

راست شدن-رو به راه شدن

به کسی رفتن-به کسی شباهت داشتن
از کسی خوردن-توانایی مقابله با کسی را نداشتن
 

از گردۀ کسی کار کشیدن-کسی را به سود خود بی‌رحمانه به کار واداشتن

پهلو گرفتن کشتی-به ساحل رسیدن و ایستادن کشتی

آت و آشغال(وسایل کهنه و بی‌مصرف)
اهل کاری بودن-وارد بودن در کاری

جلو پوزه ی کسی را تیغه گرفتن-جلو فضولی های کسی را گرفتن

 

چاپ زدن-چاپ کردن-دروغ گفتن

این در و آن در زدن(برای انجام کاری کوشش بسیار کردن)

آستین تر داشتن(بسیار گریه کردن)

 

باریک-دقیق-حساس

جان به عزراییل ندادن-بسیار بخیل بودن-دیر مردن-سخت جان بودن

هرمار-ز درد بی درمان-کوفت

تور انداختن کسی-گیر آوردن کسی علیرغم میل او
خانه یکی-صمیمی و یکدل

آمد نیامد داشتن(روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست)

برفک-دانه های سفیدی که در دهان نوزادان پدید می آید-بخار یخ بسته-نقطه های سفید روی تصویر

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن

باطله-چیزی که ارزش خود را از دست داده است
ازرق شامی-اخمو-ترشرو

حلال زادگی-حلال زاده بودن-درست کردار بودن

در بردن-بیرون بردن-گذراندن

داشم-اصطلاح داش مشدی ها به معنی برادرم
بند تنبانی-سست و رکیک-مزخرف و بی ارزش

به یک پول سیاه نیارزیدن- به لعنت خدا نیارزیدن

 
بازرسی-بررسی و کنترل

زیر مهمیز کشیدن-به کار سخت واداشتن و بهره برداری کردن

انسان(آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی)

خاج پرست-مسیحی-عیسوی-ارمنی-آشوری

خوش مسلک-خوش روش-نیکو طریقت

پُخ-واژه ی ترکی به معنی مدفوع

دست چپ از دست راست ندانستن-هر را از بر تشخیص ندادن

انگشت‌نگاری-ثبت کردن اثر خطوط روی انگشتان برای شناسایی در آینده

 

خِر-حنجره-گلو

از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده

تیر گذاشتن و تفنگ برداشتن-نهایت عصبانیت-بد و بیراه گفتن

بغداد آباد-شکم سیر

آب کردن-جنس نامرغوب را فروختن

 

خداپسندانه-مورد پسند خدا

چوب رخت-چوبی افقی که جامه را بر آن می آویزند

تو دل برو-با نمک و گیرا-کسی که مورد توجه قرار می گیرد

رگ به رگ شدن-ضرب خوردن و پیچیدن مفصل

خر تو خر-پر هرج و مرج-بی نظم

افتادن بچه(سقط شدن جنین)

اَنف کسی معیوب بودن-ابله بودن-خل بودن

برای هفت پشت کسی کافی بودن-از تحمل کسی خارج بودن-بسیار زیاد بودن

 

تیک تیک-صدای جنبش عقربه ی ساعت

چیز دار-ثروتمند

چپکی-از طرف چپ-خشم آلود

خوابیدن-خراب شدن-فرو ریختن
آگوز(لقب ریشخندآمیز برای مرد ریزنقش و متکبر)
زدن به کوه-عاصی شدن و سلاحی برگرفتن و به کوه پناه بردن

دستمال سفره-پارچه ای که کنار سفره می نهند تا با آن دست و لب را از غذا پاک کنند

در خط چیزی بودن-در فکر و نقشه ی کاری بودن

تاکسی سرویس-نوعی تاکسی که در مسیر ویژه ای رفت و آمد می کند

از بیخ(یکسره، به‌کلی، کاملن)

دو برجی-کبوتری که در یک جا بند نمی شود

زیر پای کسی را جارو کردن-سبب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

آش آلو کردن(خجالت‌زده کردن، کنفت کردن، سکه‌ی یک پول کردن)

 

خیارک-ورم و آماسی که در کش ران و بغل پیدا شود
پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن

راه و چاه را شناختن-دشواری های کار و زندگی را شناختن

استخوان لای زخم گذاشتن-بلاتکلیف گذاشتن-کاری را کش دادن

چشم زهره-ترس

دالی دالی کردن-خود را مرتب پنهان کردن و سپس نشان دادن

این هلو این هم گلو(مثل آب خوردن، انجام این کار بسیار آسان است)

حیف شدن-حرام شدن-نفله شدن-از فایده افتادن

بچه گولزنک-غیر واقعی-بی ارزش

دست از سر کسی برداشتن-کسی را رها کردن-به حال خود گذاشتن

دُم کسی را گرفتن-از کسی پی روی و تقلید کردن-کسی را رها نکردن

بیا و برو-دم و دستگاه-قدرت و حشمت

حرامزادگی-بد ذاتی-مکر

برآورد-تخمین

تو سر چیزی زدن-از ارزش واقعی چیزی کاستن

توی هم لولیدن-با هم و کنار هم ایستادن و حرکت کردن

زمین خوردن-از دست دادن تعادل و به زمین افتادن-شکست خوردن در زندگی-شکست خوردن در کُشتی

 

دُم دار-پر رو-وقیح-دریده

باب-مرسوم-معمول

 

تنوره زدن-چرخ زدن و گرد شدن

خیس کردن-ادرار کردن به خود

تراشیده-نازک-قلمی-لاغر

پزا-زود پخت شونده

برخورد کردن به رگ غیرت کسی-ناگوار آمدن حرفی یا کاری-گران آمدن-احساس اهانت کردن

 

انسان بودن-شریف و درست بودن

چرسی-آدم معتاد-افیونی

دلچسب-دلپذیر-مقبول

درز و دوز-شکافتن و دوختن-راست و ریس کردن کار

آروغ بی‌جا زدن(نابه‌جا سخن‌گفتن، نسنجیده کاری کردن)

بامب-توسری

 

از قدیم ندیم‌ها(از گذشته‌های دور)
حتم داشتن یق-ین داشتن

بی اُرس و پرس-بی مقدمه
خیمه شب بازی درآوردن-ادا و اطوار در آوردن-حیله و تزویر به کار بردن-خلاف واقع جلوه دادن

آینه‌ی دست(تیغ و خنجر)

آدم استخوان‌دار-کسی که اراده و پشتکار دارد

دندان گیر-قابل خوردن و جویدن-قابل توجه-پر سود

دُنگ-سهم-حصه

 

زنده دل-آدم با شور و حرارت-پرنشاط

از یک قماش بودن(سر و ته یک کرباس بودن)

چاق شدن-بهبود یافتن-درمان شدن

دو پوسته-دو چیز به هم پیوسته

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن-کار را به نااهل سپردن
آتشِ بسته-طلا

چیل-آدم بد بیار

پدر سوخته-بد سرشت-بسیار زرنگ و رند
چرت زدن-گرفتار غلبه ی خواب بودن
حاجیت-بنده

دده سیاه-نوکر-نوکر سیاه

خدا به رد-در پناه خدا

پا سست کردن-آهسته کردن-از سرعت خود کاستن
چریدن-راه افتادن کار و کاسبی

درزن-دوجین-دوازده تا از چیزی

زدن نفوس بد-گفته ی کسی را به فال بد گرفتن-فال زدن

باعث و بانی-عامل-محرک-سبب-حامی

 

حلوا خور-مرده خور-کسی که همیشه برای خوردن به مجالس ترحیم می رود

روانه کردن-فرستادن اعزام کردن-گسیل داشتن

درسته-یکجا-یکپارچه-کاملن

آسیاب‌گردان(کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید)
خوشان خوشان-نهایت خوشی و لذت

چروک انداختن-چین انداختن

جیب کنی-اخاذی-به خرج انداختن دیگران
دست به کار نرفتن-حال کار کردن نداشتن-برای کار بی حوصله بودن

آتشِ تر(شراب، لب معشوق)

بشکن زدن ی-برآوردن صدای انگشتان به هنگام شاد

 

خوردن چیزی به چیزی-جور بودن چیزی با چیزی

باریک-دقیق-حساس

انگشت زدن-انگشت در چیزی فرو بردن-امضاء کردن با اثر انگشت

چشم و گوش بسته-بی تجربه و بی اطلاع
دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن
امان کسی را بریدن(کسی را درمانده و بیچاره کردن)
پیشمرگ-فدایی-کسی که برای مرگ پیشقدم می شود

ختم گذاشتن-مجلس ترحیم گذاشتن

آکله فرنگی(سیفلیس)
تو خیک کسی فرو رفتن-کلاه سر کسی گذاشتن-به کسی قالب کردن

جَلد-چابک-چالاک-کبوتر دست آموز
دهان کسی آستر داشتن-قدرت خوردن خوردنی های بسیار داغ و تند را داشتن

 

در آسمان جستن و در زمین یافتن-چیزی یا کسی مورد علاقه را غیر منتظره یافتن و دیدن
چاقچور-شلوار گشاد و بلند و کف دار زنانه که آن را بر روی شلیته و تنبان می پوشیدند

 

چشم به روشنایی افتادن-سودی را در جایی گمان کردن و به آن طمع کردن

 

البرز(بلندقامت، دلیر)

از کف دست مو برآمدن(روی دادن پیشامدی غیرممکن)

زیر پای کسی را خالی کردن-زیر پای کسی را جارو کردن

از کسی حساب بردن(از کسی ترس داشتن)

تو سری-تحمیل نظر به کسی با تحقیر و برای تنبیه

رو آوردن-مراجعه کردن-دست به دامن شدن-پناه جستن

تناسب داشتن (چیزی) به کسی

اصول دین پرسیدن(سوال‌پیچ کردن)

پشت بندی کردن-به انتظار غذا چیز مختصری خوردن

زر زدن-دری وری گفتن-گریه کردن
بی اُرس و پرس-بی مقدمه

تخم چیزی ورافتادن-ریشه کن شدن

زانو زدن-برای تعظیم زانو بر زمین زدن

 

از کیسه شدن(هدر شدن، ضرر کردن)

پاره آجر-شکسته ی آجر

خروس بی محل-وقت نشناس-کسی که بی جا سخن می گوید یا بی موقع کاری می کند

خشک زدن-مات و مبهوت ماندن

تند رفتن-دور برداشتن-زیاده روی کردن-از حد خود تجاوز کردن

رکاب دادن-راهی جایی شدن
انگشت بلند کردن(اجازه‌ی سخن خواستن)
آنجا رفتن که عرب نی انداخت(به جایی دور و بی‌بازگشت رفتن)

آب‌زیرکاه-حیله گر-فتنه انگیز-دو رو

از بر گفتن یا نوشتن(متنی به اتکاء حافظه)
اهل حال(دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی)

بی پایه-دروغ-پوچ

دوسیه-پرونده
چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن

خُرخُرو-آن که در خواب بسیار خرناس می کشد
حلوای تن تنانی-نوعی حلوا
زیر آبکی-شنای زیر آب-پنهانی

جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

به هدر دادن-تلف کردن-تباه کردن-از دست دادن

استغفرالله-خدا نکند-خدای نکرده-هرگز

چیزی را در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن-بی ارزش و اعتبار اعلام کردن چیزی

به دستبوس کسی رفتن-به خدمت کسی رفتن-شرفیاب شدن

ارنعوت(آدم ستبر و پرزور و بی‌انصاف)

رجز خوانی-لاف زنی-دعوی

زین و یراق کردن-برای کاری آماده شدن-رفتن به جایی

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)
دل کسی را آب کردن-به اوج تمنا رساندن-بسیار مشتاق کردن-بی تاب کردن

آزگار(زمان دراز)

دوبله ایستادن-نگه داشتن اتوموبیل در کنار یک اتوموبیل دیگر

زیر پِل کسی را زدن-کسی را راندن و دور کردن

بده بستان-داد و ستد-معامله

 

دزدی گرگی-دله دزدی

رنگ شدن-گول خوردن

 

دروغ دون-مطالب نادرست و سراسر دروغ

رقاص خانه-دشنام گونه ای برای برخی جاها-جاهای بی حساب و کتاب و شلوغ و پلوغ

تو پوزی زدن-تو دهنی زدن-با سخن تندکسی را نا امید کردن

ذلیل شدن-خوار و زبون شدن-بیچاره شدن

آستین افشاندن-رقصیدن-انکارنمودن-انعام دادن

بد گل-زشت-بد ترکیب
خنک کردن-سرد کردن

از سر کسی زیاد بودن(بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن)

جِر خوردن-پاره شدن

پیاله زدن-می نوشیدن
دود دادن سبیل کسی-ادب کردن-تنبیه کردن-شکست دادن

خشک شدن قر در کمر-به پایان نرساندن خودنمایی و جلوه گری

دست گرفتن کسی-مسخره کردن-به ریشخند گرفتن

چار شانه-دارای شانه های پهن-کنایه از مرد خوش اندام

زدن بر طبل بیعاری-خود را به بی دردی زدن

پس دوزی-دوختن پشت لباس با دست

راه اندازی-راه انداختن