نویسنده: mitra1--javid

محور دیگر نیز ضریب فاکتور مقیاس است که در ضریب شتاب معادل تناوب اصلی سازه که در شتاب نگاشت کالیبره شده بدست می آید ضرب می شود.
مجموع این دو محور نمودار IDA را می دهد که خروجی مورد نظر ماست.در زیر نمودار IDA مدل ها ترسیم گشته است.نمودار زیر خروجی IDA مدل سه سقف و پنج دهانه می باشد.
]]>

T₀=0.1 Ts=0.5 S=1.5
زمان تناوب اصلی ساختمان بر اساس بند 6-7-2-5-6 مبحث ششم و با توجه به نوع سیستم سازه ای تعیین میگردد که در جدول زیر برای نه مدل بدست می آوریم.
جدول 3-2 انواع قاب ها
ضریب زلزله C
ضریب بازتابB
تناوب اصلیT
ارتفاع
نوع قاب
0.125
5.2
0.167
3.2
یک طبقه
0.125
5.2
0.382
9.6
سه طبقه
0.116
32.2
0.56
16
پنج طبقه T=0.07×H0.75
ضریب بازتاب ساختمان B بر اساس بند 6-7-2-5-4 مبحث ششم محاسبه میشود. و ضریب زلزله برای قاب ها به صورت زیر میباشد
C= ABI/R
با ساخت مدل ها و تحلیل و طراحی با نرم افزار ETABS 9.6.0 و بدست آوردن خروجی ها آنالیز استاتیکی خطی به پایان میرسد و مدل نهایی جهت مطالعه با نرم افزار SEISMOSTRUCT مورد بررسی قرار میگیرد. شکل 3-1 مقدار و نحوه بار گذاری بار مرده برای مدل پنج سقف با پنج دهانه
در جدول زیر مدل ها و مقاطع و خروجی مدل های طراحی شده قرار گرفته است و یکی از قابها به عنوان نمونه در ادامه نشان داده شده است و مابقی در پیوست قابل مشاهده است.
جدول 3-3 نتایج تحلیل استاتیکی خطی
Column6
Column5
Column4
Column3
Column2
Column1
Model 5×5
35×35
12Φ18
35×35
12Φ18
35×35
12Φ18
35×35
12Φ18
35×35
12Φ18
35×35
12Φ18
STORY 5
40×40
12Φ20
40×40
12Φ20
40×40
12Φ20
40×40
12Φ20
40×40
12Φ20
40×40
12Φ20
STORY 4
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
STORY 3
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
STORY 2
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
STORY 1 Beam 5
Beam 4
Beam 3
Beam 2
Beam 1
Model 5×5
30×35
6Φ14, add1Φ14
30×35
6Φ14, add1Φ18
30×35
6Φ14, add1Φ18
30×35
6Φ14, add1Φ18
30×35
6Φ14, add1Φ14
STORY 5 30×40
6Φ14, add2Φ18
30×40
6Φ14, add2Φ18
30×40
6Φ14, add2Φ18
30×40
6Φ14, add2Φ18
30×40
6Φ14, add2Φ18
STORY 4
30×50
6Φ16, 1Φ20,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ20,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ20,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ20,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ20,1 Φ18
STORY 3
30×50
6Φ16, 1Φ22,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ22,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ22,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ22,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ22,1 Φ18
STORY 2
30×50
6Φ16, 1Φ16,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ16,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ16,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ16,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ16,1 Φ18
STORY 1
شکل 3-2 ابعاد تیر و ستون مدل پنج سقف با پنج دهانه
شکل 3-3 مقدار آرماتور طولی برای مدل پنج سقف با پنج دهانه 3-4-تحلیل پوش آور
برای مدل سازی قاب ها جهت تحلیل پوش اور در نرم افزار SEISMOSTRUCT از مقاطع بدست آمده در طراحی استاتیکی خطی توسط برنامه ETABS استفاده می کنیم .روش کنونی طراحی سازه ها، بر مبنای طراحی به روش مقاومت است که شامل تخمین برش پایه در سازه و توزیع آن در ارتفاع و تعیین مقاومت مورد نیاز اجزای سازه ای در برابر این بار می باشد. صرف نظر از کاستی هایی که در این روش وجود دارد، بیان رفتار اجزای سازه ای از طریق تک پارامتر مقاومت (مقاومت تسلیم یا مقاومت طراحی بسته به روش طراحی) در بسیاری از موارد منطقی به نظر نمی رسد. تعیین ظرفیت ها بر اساس رفتار واقعی سازه را مشخص نمی کند.زیرا رفتار سازه ترکیب به هم آمیخته و در هم تنیده اجزای آن است و اجزای سازه هر کدام بسته به کارایی مورد نظر و جنس خود دارای ویژگی های رفتاری متفاوتی هستند.(رفتار هیسترتیک،مقاومت،شکل پذیری،خستگی و …)بدین ترتیب،یافتن روشی هماهنگ با این خصوصیات ضروری می باشد،همانگونه که مد نظر قرار دادن پارامترهای بیان کننده عملکرد و قابلیت سازه اهمیت بسزایی دارد.جهت در نظر گرفتن پارامتر های مذکور نیاز به انجام یک تحلیل غیر خطی می باشد. نرم افزار Seismostruct نرم افزاری است جهت انجام آنالیز های استاتیکی و دینامیکی غیر خطی می باشد.این نرم افزار دارای محیط گرافیکی ساده و مطلوبی است و چنانچه کاربر با تئوری تحلیل غیر خطی آشنایی داشته باشد استفاده از نرم افزار برای وی ساده خواهد بود.هدف ما از انجام تحلیل پوش اور استاتیکی بدست آوردن ضریب بیش مقاومت Ω0 و مقدارUδ از روی نمودار آنالیز می باشد.
مشخصات مصالح درتحلیل پوش اور مطابق مصالح بکار رفته در طراحی استاتیکی خطی لحاظ می شود با این تفسیر که ما در پوش اور دو نوع بتن به صورت بتن محصور برای هسته مقاطع و بتن نا محصور برای پوششکاور در نظر گرفته می شود.نوع بتن con_ma نزدیک ترین خصوصیات را به مشخصات بتن متعارف مصرفی در ایران دارد.
فولاد مورد استفاده در تحلیل پوش اور از نوعstl_bl می باشد که این مصالح دارای یک دیاگرام تنش-کرنش دو خطی تک محوره با سخت شوندگی کرنشی کینماتیک(kinematic) می باشد.محدوده ی الاستیک این مصالح در طی مراحل بار گذاری ثابت باقی می ماند و سخت شوندگی کرنشی آن تابع خطی از افزایش کرنش پلاستیک در نظر گرفته شده است.منحنی رفتار این مصالح در شکل زیر نشان داده شده است.
شکل 3-4 منحنی رفتار فولاد مورد استفاده
پارامتر هایی که باید برای مصالح تعریف شود و همچنین محدوده ای که این پارامتر ها معمولا انتخاب می شوند در جدول زیر ارائه شده است از پارامتر های زیر تنها پارامترμ نیاز به توضیح دارد:
μ:برابر است با نسبت سختی پس از تسلیم (Esp) به سختی الاستیک اولیه سازه(Es).
سختی پس از تسلیم (Esp) از فرمول زیر بدست می اید: در این فرمول fultوεult هر کدام تنش و کرنش نهایی مصالح می باشد.
S pecific weight γ
μ
مقاومت تسلیم Fy
مدول الستیسیته Es
محدوده مطلوب
78 KN/m^3
0.005-0.015
230-650 Mpa
200-210 Gpa معرفی مقاطع بکار رفته در کلیه قاب ها بر اساس مقاطع طراحی شده حاصل از تحلیل استاتیکی خطی می باشدو بار گذاری نیز در همین مرحله با توجه به ترکیب بار 1.05DL+0.25LL در آیین نامه FEMA P 695بر روی تیر ها اعمال می شود.بار افزایشی اعمال شده به سازه (P)متناسب با بار اسمی P0می باشد.
P = P0× ʎ
بار اسمی P0 در قسمت applied loading توسط کاربر تعریف می شود. ضریب ʎ که به عنوان فاکتور افزایش بار شناخته می شود و در هر گام آنالیز افزایش می یابد تا به مقدار هدف برسد. افزایش ضریب ʎ بستگی به حالت کنترل آنالیز دارد که توسط کاربر در منوی loading phase تعیین می شود.
انواع کنترل انالیز پوش اور عبارتند از:
1-load contorol
2-response contorol
3-Automatic response contorol
ما برای این مدل ها از response contorol استفاده میکنیم. چون در این نوع بار گذاری بار اعمال شده به سازه توسط کاربر کنترل نمی شود،بلکه از کاربر خواسته می شود که یک گره خاص و یک درجه آزادی خاص وابسته به آن گره،جابجایی هدف(target displacement)و تعداد گام ها را (steps)مشخص کند.نرم افزار برای هر گام از بارگذاری یک جابجایی هدف تعیین می کند.چنانچه جابجایی هدف (target displacement) را با نماد TDو جابجایی هدف گام i ام را باtdi نمایش دهیم، tdiاز رابطه زیر بدست می آید.
tdi=tdi-1+TD/steps
از طریق این فرمول برای هر گام بارگذاری یک جابجایی هدف تعیین می شود ،حال بار اعمال شده به سازه(که در این حالت فقط باید از نوع نیروforse باشد)آن قدر افزایش داده می شود تا جابجایی متناظر با آن نیرو در آن گام برابر جابجایی هدف در آن گام، tdi،گردد.بنابراین در این حالت کنترل آنالیز (response control)هدف رسیدن به جابجایی تعیین شده در هر گام می باشد و میزان نیروی اعمال شده در هر گام کنترل کننده نمی باشد.
این نوع کنترل سه مزیت دارد:
1-خصوصیات پاسخ نامنظم سازه (در صورت وجود)را بدست می آوریم.
2-وضعیت نرم شدگی(softening)سازه بعد از نقطه ماکزیمم منحنی نیرو-جابجایی را بدست می آوریم.
3-یک منحنی نیرو-جابجایی همواره بدست می آوریم
به این سه دلیل این نوع کنترل برای آنالیز پوش آور بهترین گزینه می باشد.
پس از تحلیل خروجی ما نموداری است که از آن ضریب بیش مقاومت Ω0 و مقدارUδ بدست می اید.
در شکل زیر نمودار پوش اور مدل ها ترسیم شده است. شکل 3-5 نمودار پوش اور مدل پنج دهانه پنج سقف جدول3-4 خروجی پوش آور
جابجایی گسیختگی Uδ
ماکزیمم برش (ton) Vmax
مدل قاب
4/0
3/6
1 طبقه 1 دهانه
4/0
13
1 طبقه 3 دهانه
3/0
19
1 طبقه 5 دهانه
86/0
17
3 طبقه 1 دهانه
88/0
42
3 طبقه 3 دهانه
6/0
56
3 طبقه 5 دهانه
25/1
17
5 طبقه 1 دهانه
6/0
48
5 طبقه 3 دهانه
95/0
75
5 طبقه 5 دهانه 3-5-تحلیل دینامیکی غیر خطی(incremental dynamic analysis)
هدف از این آنالیز بدست آوردن CMR یا نسبت مرز خرابی است. از نسبت شدت خرابی میانه به شدت حداکثر زلزله محتمل (MCE) ضریب CMR به دست می آید.
در آنالیز دینامیکی افزایشی سازه تحت تاثیر یک سری از آنالیز های تاریخچه زمانی غیرخطی با شدت افزایشی قرار می گیرد. به عنوان مثال شتاب ماکزیمم زمین(که نیروی اعمال شده به سازه را می سازد) از یک حد پایین که موجب ایجاد پاسخ های الاستیک در سازه می شود تا یک وضعیت حدی هدف پیش تسلیم،که از پیش تعیین می شود،تغییر می کند.و سپس مقذار ماکزیمم برش پایه در مقابل جابجایی نسبی 2 گره که کاربر تعیین می کند روی نمودار رسم می شود.(منحنی ظرفیت)
بدین منظور باید یک مجموعه مناسب شتابنگاشت انتخاب کرد و آنها را مقیاس کرد. مجموعه شتابنگاشت شامل 20 شتابنگاشت دور از گسل (فاصله بیش از 10 کیلومتر) است. PGA رکوردها از 2/0 شتاب ثقل بیشتر است و بزرگای آنها نیز از 5/6 بیشتر است و همچنین رکوردها بیشتر بر روی خاکهای C و D ثبت شده اند.
مقیاس کردن رکوردها. شامل دو مرحله است. در مرحله اول هر کدام از رکوردها به صورت جداگانه با توجه به PGV خود نرمال سازی می شوند. با این کار تا حدودی از اختلاف رکوردها نسبت به یکدیگر کاسته می شود. در مرحله دوم مجموعه رکوردها به صورت دسته جمعی مقیاس می شوند. این مقیاس کردن بدین صورت است که میانه شتاب طیفی مجموعه در پریود اصلی سازه (T) با شتاب طیفی MCE هماهنگ شود.شتاب نگاشت ها از fema 695 بر گرفته شده و با جدول نرمالایز زیر در قسمت applied loading در شتاب ثقلی ضرب می شود. جدول 3-5 انواع شتاب نگاشت و ضریب نرمال سازی شتاب نگاشت ها میزان میرایی را(damping)با استفاده از گزینه(Rayleigh damping)و با استفاده از تناوب اول و دوم 5درصد اعمال می کنیم.
جهت مدل کردن قاب ها از مدل پوش آور استفاده کرده با این تفاوت که بار گذازی این نوع آنالیز مانند بار گذاری آنالیز تاریخچه زمانی میباشد و احتیاج به تعریف منحنی بار گذاری داریم. پارامتر های متناسب با این آنالیز در قسمت ida parameters وارد می شود.ida parameters همزمان با انتخاب incremental dynamic analyses از منوی بار گذاری در منوهای متوالی ظاهر می گردد.در آنالیز دینامیکی افزایشی سازه تحت تاثیر یک تاریخچه زمانی با شدت افزایشی،که معمولا شتاب-زمان می باشد، قرار می گیرد.این افزایش شدت توسط فاکتور های مقیاس انجام می شود(scaling factors). یعنی مقادیر نمودار بار گذاری ازطریق ضرب در فاکتور های مقیاس شدت بیشتری پیدا می کند و سپس به سازه اعمال می شوند.
2نوع فاکتور مقیاس داری م:
1-فاکتور مقیاس ثابت:(start-end-step)
در پنجره یADI Parametersدر قسمت scaling factors چنانچه گزینه ی (start-end-step) را تیک بزنیم باید سه مقدار start scaling factors و End scaling factorsو step scaling معرفی شود در اولین تحلیل تاریخچه زمانی دینامیکی استفاده شود .یعنی مقادیر شتاب در نمودار شتاب –زمان که در قسمت time-history curve تعریف شده است در اولین تحلیل ، در ضریب start scaling factor ضرب شده و سپس به سازه اعمال می شود. عددی که به عنوان scaling factor step معرفی می شود در هر آنالیز جاری با فاکتور مقیاس آنالیز قبلی جمع شده و عدد حاصل به عنوان فاکتور مقیاس آنالیز جاری در نظر گرفته می شود. و مشابه start scaling factor این فاکتور نیز در مقادیر شتاب نمودار شتاب-زمان ضرب شده و به سازه اعمال می شودو در صورتی که نوع scaling factor را از نوع start-end-stepمعرفی کنیم آنالیز ها تا زمانی اداوه میابد که فاکتور مقیاس آنالیز جاری به فاکتور پایانی end scaling facto برسد.
به عنوان مثال چنانچهstart scaling factor را برابر 1/0 وend scaling factor را برابر 1 و scaling factor step را برابر 3/0 معرفی کنیم،اولین آنالیز تاریخچه زمانی دینامیکی افزایشی (IDA) که انجام شود کلیه مقادیر شتاب دیاگرام شتاب زمان در عدد 1/0 ضرب شده و سپس به سازه اعمال می شود.در آنالیز دوم ضریب مقیاس برابر است با 0.1+0.3=0.4 که 1/0 ضریب مقیاس قبلی و 3/0 همان scaling factor step میباشد. بنابرایندر آنالیز دوم مقادیر شتاب در 4/0 ضرب می شوند و آنالیز سوم فاکتور مقیاس برابر خواهد بود با 0.4+0.3=0.7 که 4/0 ضریب مقیاس آنالیز قبلی 3/0 نیز همان گام فاکتور مقیاس می باشد.آنالیز چهارم فاکتور مقیاس برابر با 0.7+0.3=1 بدست می آید که چون فاکتور مقیاس آنالیز چهارم برابر فاکتور مقیاس انتهایی می باشد(end scaling factor)آنالیز چهارم آخرین آنالیز خواهد بود.
2-فاکتور مقیاس متغیر(متمایز):
چنانچه در قسمت scaling factor از پنجره IDA parametersگزینه Distinct scaling factor انتخاب شود در این صورت باید در پنجره تعبیه شده در پایین فاکتور مقیاس مورد نظر برای آنالیز های متوالی توسط کاربر تعیین شود. یعنی اولین عدد از سمت چپ که وارد می شود فاکتور آنالیز اول،عدد دوم فاکتور آنالیز دوم و به همین ترتیب تا انتها که آخرین عدد نیز فاکتور مقیاس آخرین آنالیز خواهد بود.بنا بر این در هر حالت که انتخاب شود به تعداد فاکتور های مقیاس،آنالیز دینامیکی افزایشی انجام خواهد شد.
پس از پایا ن تحلیل در قسمت post processorمی توانیم نتایج را مشاهده کنیم
خروجی نموداری است که ماکزیمم جابجایی نسبی طبقات را در هر فاکتور مقیاس به صورت نموداری رسم کرده که جهت همخوانی با نمودار idaدر fema]]>

(2-16)
بهتر است مقدار ضریب شکل پذیری کلی سازه ، که نماینگر ظرفیت استهلاک انرژی اجزا یا کل سازه است، از روشهای آزمایشگاهی تعیین نمود. رفتار کلی سازه که در شکل (2-1) نشان داده شده است، تنها مربوط به سیستم هایی است که می توانند انرژی را با یک رفتار پایدار مستهلک کنند، مانند قابهای مقاوم خمشی شکل پذیر ویژه، و برای سیستم های دیگر که کاهش شدید سختی و مقاومت دارند، تعریف تغییر مکان تسلیم و تغییر مکان حداکثر در رابطه (2-16) می تواند نادرست باشد. می توان گفت تعیین ضریب به خصوص برای سازه های بلندتر از یک طبقه کار پیچیده ای است. برای محاسبه این ضریب غالباً از تغییر مکان نسبی طبقه به عنوان معیار تغییر مکان استفاده می‎شود (شکل 2-1). 2-4-1-2- ضریب کاهش نیرو توسط شکل پذیری
سازه ها توسط رفتار شکل پذیر مقدار قابل توجهی از انرژی زلزله را با رفتار هیسترتیک مستهلک می‎کنند، که مقدار این استهلاک انرژی، بستگی به مقدار شکل پذیری کلی سازه دارد. مقدار شکل پذیری کلی سازه نباید از شکل پذیری المانهای سازه فراتر رود. بدین منظور، هنگام طراحی لازم است حداقل مقاومت لازم سازه که شکل پذیری کلی آن را به حد شکل پذیری مشخص شده از قبل، محدود می‎کند، مشخص شود .
همان گونه که در قسمتهای قبل، توضیح داده شد، ضریب کاهش بر اثر شکل پذیری ( ) طبق رابطه (2-17)، با نسبت مقاومت ارتجاعی مورد نیاز به مقاومت غیر ارتجاعی مورد نیاز تعریف می شود.
(2-17)
که در این رابطه مقاومت جانبی مورد نیاز، برای جلوگیری از تسلیم سیستم بر اثر یک زلزله مشخص و مقاومت جانبی تسلیم مورد نیاز برای محدود کردن ضریب شکل پذیری کلی سازه به مقداری کمتر و یا برابر با ضریب شکل پذیری کلی از پیش تعیین شده (هدف یا ) وقتی که سیستم در معرض همان زلزله قرار گیرد، می باشد. به طور کلی، در سازه هایی که در هنگام وقوع زلزله رفتار غیر ارتجاعی دارند، تغییر شکلهای غیر ارتجاعی با کاهش مقاومت جانبی تسلیم سازه (یا با افزایش ضریب )، افزایش مییابند.
برای یک زلزله مشخص و یک ضریب معین، مشکل اساسی محاسبه حداقل ظرفیت مقاومت جانبی است که باید در سازه به منظور جلوگیری از به وجود آمدن نیازهای شکل پذیری بزرگتر از ، تأمین گردد. در نتیجه محاسبه برای هر زمان تناوب و هر شکل پذیری هدف، شامل عملیاتی تکراری است. بدین صورت که، مقاومت جانبی تسلیم () برای سیستم در نظرگرفته و سیستم تحلیل می‎شود، این ‎کار، تا زمانی ادامه می یابد که ضریب شکل پذیری کلی محاسبه شده ()با یک تولرانس مشخص، برابر ضریب شکل پذیری کلی هدف گردد و آنگاه مقاومت جانبی متناظر با این ضریب شکل پذیری،نامیده می‎شود.
برای تعیین ضریب کاهش بر اثر شکل پذیری، روش کار بدین صورت است که مقاومت جانبی ارتجاعی و غیر ارتجاعی که برای یک سیستم با زمان تناوب مشخص به دست آمده، این مقادیر به وزن سیستم، نرمال می‎شوند. این نیرو ها برای زمانهای تناوب مختلف سازه به دست می آید و با توجه به آن، طیف خطی و طیف غیر خطی با ضریب شکل پذیری محاسبه می‎شود. از از تقسیم طیف خطی به طیف غیر خطی، مقدار ضریب کاهش بر اثر شکل پذیری برای آن زلزله بخصوص و ضریب شکل پذیری هدف، به دست می آید (شکل 2-3 ) شکل (2-3): طیف ارتجاعی و غیر ارتجاعی با شکل پذیری ثابت یافتن رابطه بین وبرای سیستم های یک درجه آزادی موضوع پژوهشهای فراوانی در سالهای اخیر بوده است. از جمله کسانی که در این مورد تحقیق کرده اند، عبارتند از: کراوینکلرو نصر، میراندو و برترو، نیومارک و هال، لای و بیگز، ریدل و نیومارک، القادمسی و محرز، ریدل، هیدالگو و کروز، آریاس و هیدالگو، تسو و نائوموسکی، ویدیک، فایفر و فیشینگر، فیشینگر و فایفر، تسنیمی و محمودی، لی، هان و اوه، ال سلیمانی و روست، پنگ و همکاران و نهایتاً تاکدا و همکاران. 2-4-2- مقاومت افزون18
هنگامی که یکی از اعضای سازه به حد تسلیم رسیده و اصطلاحاً در آن لولای خمیری تشکیل شود، مقاومت سازه از دیدگاه طراحی در حالت بهره برداری به پایان می رسد، ولی در حالت طراحی انهدام، پدیده فوق به عنوان پایان مقاومت سازه به حساب نمی آید، زیرا عضو مورد نظر همچنان می تواند با تغییر شکل غیر ارتجاعی، انرژی ورودی را جذب کند تا به مرحله گسیختگی و انهدام برسد. با تشکیل لولاهای خمیری، به تدریج سختی سازه با کاهش درجه نامعینی استاتیکی کاهش می یابد، و لی سازه همچنان پایدار است و قادر خواهد بود در مقابل نیروهای خارجی از خود مقاومت نشان دهد. وقتی که نیروی خارجی باز هم افزایش یابد، روند تشکیل لولاهای خمیری نیز ادامه یافته و لولاهای بیشتری در سازه پدید می آید تا جایی که سازه از نظر استاتیکی ناپایدار شده و دیگر توان تحمل بار جانبی اضافی را نداشته باشد.
مقاومتی که سازه بعد از تشکیل اولین لولای خمیری تا مرحله مکانیزم (ناپایداری) از خود بروز می دهد، مقاوت افزون نامیده می شود، در طراحی لرزه ای سازه ها مقاومت ارتجاعی مورد نیاز سازه را متناسب با مقاومت افزون آنها کاهش می دهند. برای این منظور، مقدار ضریب رفتار سازه ها متناسب با مقاومت افزون افزایش داده می شود تا مقاومت مورد نیاز کاهش یافته، محاسبه گردد.
سالهاست که پژوهشگران اهمیت مقاومت افزون را در جلوگیری از خراب شدن برخی سازه ها به هنگام رخداد زلزله های شدید شناخته اند. برای مثال، در زلزله سال 1985 مکزیک، وجود مقاومت افزو ن عامل بسیار مؤثری در جلوگیری از خرابی برخی ساختمانها بوده است. همچنین زلزله سال 1369 (ه.ش) رودبار و منجیل بسیاری از ساختمانهای 7-8 طبقه در شهر رشت که دارای اتصالات خُرجینی و شکل پذیری ناچیز بودند، بر اثر وجود مقاومت افزون (که عمدتاً به دلیل وجود عناصر غیر سازه ای، پارتیشن ها و نما ایجاد شده بود) از فرو ریختن کامل جان سالم به در بردند.
در مطالعات انجام شده بر روی میز لرزان برای ساختمانهای چند طبقه بتن مسلح و فولادی به وسیله پژوهشگران دانشگاه کالیفرنیا در برکلی در سالهای 1984 تا 1989 نیز بر اهمیت ضریب مقاومت افزون تأکید شده است. 2-4-2-1- عوامل مؤثر در مقاومت افزون
مقاومت افزون یک سازه در واقع مقدار مقاومتی است که بر اثر عوامل مختلف در سازه ذخیره شده و انهدام سازه را به تأخیر می اندازد. ذیلاً به پاره ای از عوامل مؤثر در مقاومت افزون اشاره می شود.
1- بیشتر بودن مقاومت واقعی مصالح از مقاومت اسمی آنها
2- بزرگتر بودن ابعاد اعضا و مقادیر میلگرد از مقادیر مورد نیاز در طراحی
3- استفاده از مدلهای ریاضی ساده شده و محافظه کارانه در تحلیل ها
4- ترکیب های مختلف بار
5- مقاومت اعضای غیر سازه ای(نظیر دیوارهای میانقاب) و اعضای سازه ای (نظیر دالها) که در برآورده ظرفیت مقاومت جانبی به حساب نمی آیند.
6- افزایش مقاومت ناشی از محصور شدگی بتن
7- رعایت حداقل الزامات آیین نامه های طراحی در مورد محدود کردن تغییر مکانهای جانبی، تغییر شکلهای اعضاء، ابعاد مقاطع، عناصر تسلیح و فاصله خاموتها
8- استفاده از روش معادل استاتیکی در تحلیل لرزه ای سازه ها
9- باز توزیع نیروهای داخلی در محدوده غیر ارتجاعی بر اثر نامعینی سازه
10- صرف نظر از اثر بعد سوم در تحلیل های دو بعدی
11- افزایش مقاومت اعضای بتنی بر اثر سرعت بارگذاری (اثر نرخ کرنش)
12- نوع سیستم سازه ای
13- هندسه سازه و آرایش پلان
14- ارتفاع سازه (زمان تناوب ارتعاش)
15- آیین نامه طراحی
16- لرزه خیزی منطقه (نسبت بارهای جانبی به بارهای قائم)
17- ملاحظات معماری
18- سطح فرهنگ و تکنولوژی ساخت
2-4-2-2- چگونگی محاسبه مقاومت افزون
به دست آوردن مقادیر مقاومت افزون با در نظر گرفتن سهم تمام عوامل یاد شده، بسیار پیچیده بوده و نمی تواند در طراحی سازه ای، قابل اعتماد باشد. از این رو لازم است پاره ای از عوامل کیفی ثابت در نظر گرفته شود و عوامل کمی نیز دسته بندی شده و به عوامل مهم تر توجه گردد، سهم سایر عوامل نیز در ظرفیت سازه لحاظ شود.
برای تعیین مقدار ضریب مقاومت افزون می توان علاوه بر روشهای آزمایشگاهی، از روشهای تحلیلی نیز استفاده نمود. بدین منظور می توان از روشهای تحلیل استاتیکی غیر خطی(مانند روش تحلیل پوش آور، یا روش طیف ظرفیت)، استفاده کرد.
برای تعیین مقاومت افزون یک سازه، به این صورت عمل می شود که نیروهای ثقلی بر سازه اعمال شده و مقدار نیروی جانبی سازه با یک الگوی خاص (مثلاً الگوی مثلثی آیین نامه) به طور یکنواخت افزایش داده می شود و مقادیر برش پایه و تغییر مکان بام به طور مداوم ثبت می گردد. این عمل تا آنجا که اولین عضو سازه، جاری شده و در آن لولای خمیری به وجود آید، ادامه می یابد. افزایش نیرو بعد از این مرحله باعث باز توزیع نیروها در بقیه اعضا شده و سازه قادر به تحمل نیروی جانبی بیشتر می شود. نیروی جانبی مجدداً افزایش داده می شود تا در بقیه اعضا نیز لولای خمیری تشکیل شود و در صورتی تحلیل متوقف می گردد که سازه ناپایدار (مکانیزم) شود یا شکل پذیری محلی یکی از اعضا از حد مجاز تجاوز نماید(عضو گسیخته شود)، یا معیارهای تعریف شده دیگری حاکم گردد. در این حالت، از تقسیم حداکثر نیروی جانبی تحمل شده توسط سازه به نیروی حد جاری شدن اولین عضو در سازه (تشکیل اولین لولای خمیری)، ضریب مقاومت افزون به دست می آید (شکل 2-1 ). 2-4-2-3- استفاده از ضریب مقاومت افزون در ترکیبهای بارگذاری آیین نامهها
مقررات NEHRP مربوط به سالهای 1997 و 2000، در یکی از ترکیبهای بار ویژه خود از ضریب مقاومت افزون استفاده میکند. در این مورد قید شده است که هرگاه در این مقررات تصریح شود که نیروهای طراحی لرزهای در اجزای سازه به آثار مقاومت افزون سازه حساس هستند، باید ترکیب بار به شرح رابطه های (2-18) و (2-19) به ترتیب برای حالتهایی که این آثار افزاینده یا کاهنده آثار، مورد استفاده قرار گیرد.
(2-18)
(2-19)
در رابطه های (2-18) و (2-19):
: اثر نیروهای افقی و قائم زلزله،: شتاب طیفی طراحی در زمانهای تناوب کوتاه که از مقررات NEHRP محاسبه میشود،: اثر بارهای مرده،: اثر نیروهای افقی زلزله و: ضریب مقاومت افزون سیستم است. همچنین جمله در رابطههای فوق، لازم نیست که از حداکثر نیروی به وجود آمده در عضو تحت تحلیل خمیری یا پاسخ غیر خطی، بیشتر باشد. ضمناً استفاده از این ترکیبات بار ویژه برای طراحی اجزای سازهای در گروه لرزهای A، لازم نمیباشد.
آیین نامه UBC-1997، در یکی از ترکیب های بارگذاری لرزهای خود، اثر ضریب مقاومت افزون را وارد کرده است. این ترکیب بار که در هر یک از جهت های افقی بارگذاری لرزهای باید اعمال شود، بصورت رابطه (2-20) است :
(2-20)
در رابطه (2-32): برابر حداکثر نیروی زلزله برآورد شده که در سازه به وجود خواهد آمد، ضریب افزایش نیروی زلزله ناشی از اثر مقاومت افزون و بار زلزله به واسطه برش پایه V است.
پآیین نامه IB C-2000 نیز در یکی از ترکیب های بارگذاری لرزهای خود، اثر ضریب مقاومت افزون را به صورت رابطه (2-33) وارد کرده است:
(2-33)
در رابطه فوق تعریف و مانند تعریف فوق برای آیین نامه UBC بوده، : اثر نیروهای افقی زلزله، : شتاب طیفی طراحی و: اثر بارهای مرده است. 2-4-2-3- تاریخچه اعدادی محاسبه شده برای مقاومت افزون
فریمن،ضرایب تقریبی مقاومت افزون را برای قابهای خمشی بتن مسلح چهار و هفت طبقه به ترتیب برابر با 8/2 و 8/4 برآورد کرده بودند.
یوانگ و معروف در سال 1993، دو ساختمانی را که زلزله سال 1989 لوما پریتا تجربه کرده بودند، مورد تحلیل قرار دادند: یک ساختمان 13 طبقه با قاب فولادی و یک ساختمان 6 طبقه بتن مسلح با قابهای خمشی پیرامونی. ضرایب مقاومت افزون برای این دو ساختمان پس از اعمال اصلاحات به منظور منعکس کردن اثر طراحی بر اساس مقاومت، به ترتیب 4 و 9/1 گزارش شد.
هوانگ و شینوزوکا در سال 1994، یک ساختمان بتن مسلح چهار طبقه با قاب خمشی میانی را که در ناحیه لرزه خیزی 2 آیین نامه UBC قرار داشت، مورد مطالعه قرار دادند. برش پایه طراحی برای این ساختمان W0.09 بود. حداکثر مقاومت جانبی ساختمان W0.62 محاسبه شد که در صورت عدم محدودیت برای آسیب سیستم، ضریب مقاومت افزون 2/2 به دست آمده بود. (اگر سطح عملکرد در طراحی «بدون آسیب» انتخاب شده بود، ضریب مقاومت افزون تقریباً 6/1 می شد).
برترو و تیلمو در سال 1999 اثر نامعینی و باز توزیع نیرو های داخلی را در طراحی مقاوم لرزه ای مورد مطالعه قرار دادند، نتیجه این مطالعات آن شد که باز توزیع نیرو های داخلی می تواند اثرات مفیدی بر پاسخ سازه در هنگام وقوع زلزه داشته باشد و مسئله مقاومت افزون کاملا وابسته به شکل پذیری می باشد.
با مقایسه مقادیر به دست آمده توسط پژوهشگران مختلف برای سازه های متفاوت چنین به نظر می رسد که پراکندگی در مقادیر گزارش شده برای ضریب مقاومت افزون قابل توجه و برای استفاده در طراحی حرفه ای زیاد است. بدیهی است که برای توسعه ضرایب مقاومت افزون با قابلیت اعتماد کافی که بتواند در آیین نامه های طراحی لرزه ای به کار رود، به مطالعات ویژه در مورد هر یک از سیستم های سازه ای با شرایط مختلف، نیاز است. 2-4-3- درجه نامعینی
نامعینی سیستم های سازه ای مفهوم مهمی است که از دیرباز مورد توجه مهندسان بوده است. پس از مشاهده تخریب تعداد زیادی از سیستم های سازه ای با درجات نامعینی کم، در زلزله های 1994 نورتریج و 1995 کوبه، موضوع نامعینی سازه ای، به شکل جدی تری مطرح شد. تاکنون تعریفها و تفسیرهای متفاوتی از نامعینی سازه ای، که وابسته به عدم قطعیت نیز و ظرفیت سازه هاست، ارائه شده است. از این رو، استفاده از مفاهیم عدم قطعیت، مبنای یکی از روشهای مطالعه نا معینی سیستم های سازه ای تحت بارهای لرزه ای است.
در سال 1978، کرنل برای در نظرگرفتن عدم قطعیت در سیستم های سازه ای، ضریبی بنام ضریب نامعینی پیشنهاد کرد. این ضریب به عنوان احتمال شرطی گسیختگی سیستم معرفی و اولین گسیختگی را که ممکن بود در هر یک از اعضای سازه های سکوی دریایی رخ دهد، مشخص می‎کرد.
هنداوی و فرانگوپل در سال 1994، یک ضریب نامعینی]]>

محور دیگر نیز ضریب فاکتور مقیاس است که در ضریب شتاب معادل تناوب اصلی سازه که در شتاب نگاشت کالیبره شده بدست می آید ضرب می شود.]]>

T₀=0.1 Ts=0.5 S=1.5
زمان تناوب اصلی ساختمان بر اساس بند 6-7-2-5-6 مبحث ششم و با توجه به نوع سیستم سازه ای تعیین میگردد که در جدول زیر برای نه مدل بدست می آوریم.
جدول 3-2 انواع قاب ها
ضریب زلزله C
ضریب بازتابB
تناوب اصلیT
ارتفاع
نوع قاب
0.125
5.2
0.167
3.2
یک طبقه
0.125
5.2
0.382
9.6
سه طبقه
0.116
32.2
0.56
16
پنج طبقه T=0.07×H0.75
ضریب بازتاب ساختمان B بر اساس بند 6-7-2-5-4 مبحث ششم محاسبه میشود. و ضریب زلزله برای قاب ها به صورت زیر میباشد
C= ABI/R
با ساخت مدل ها و تحلیل و طراحی با نرم افزار ETABS 9.6.0 و بدست آوردن خروجی ها آنالیز استاتیکی خطی به پایان میرسد و مدل نهایی جهت مطالعه با نرم افزار SEISMOSTRUCT مورد بررسی قرار میگیرد. شکل 3-1 مقدار و نحوه بار گذاری بار مرده برای مدل پنج سقف با پنج دهانه
در جدول زیر مدل ها و مقاطع و خروجی مدل های طراحی شده قرار گرفته است و یکی از قابها به عنوان نمونه در ادامه نشان داده شده است و مابقی در پیوست قابل مشاهده است.
جدول 3-3 نتایج تحلیل استاتیکی خطی
Column6
Column5
Column4
Column3
Column2
Column1
Model 5×5
35×35
12Φ18
35×35
12Φ18
35×35
12Φ18
35×35
12Φ18
35×35
12Φ18
35×35
12Φ18
STORY 5
40×40
12Φ20
40×40
12Φ20
40×40
12Φ20
40×40
12Φ20
40×40
12Φ20
40×40
12Φ20
STORY 4
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
STORY 3
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
STORY 2
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
50×50
12Φ20
STORY 1 Beam 5
Beam 4
Beam 3
Beam 2
Beam 1
Model 5×5
30×35
6Φ14, add1Φ14
30×35
6Φ14, add1Φ18
30×35
6Φ14, add1Φ18
30×35
6Φ14, add1Φ18
30×35
6Φ14, add1Φ14
STORY 5 30×40
6Φ14, add2Φ18
30×40
6Φ14, add2Φ18
30×40
6Φ14, add2Φ18
30×40
6Φ14, add2Φ18
30×40
6Φ14, add2Φ18
STORY 4
30×50
6Φ16, 1Φ20,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ20,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ20,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ20,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ20,1 Φ18
STORY 3
30×50
6Φ16, 1Φ22,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ22,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ22,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ22,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ22,1 Φ18
STORY 2
30×50
6Φ16, 1Φ16,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ16,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ16,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ16,1 Φ18
30×50
6Φ16, 1Φ16,1 Φ18
STORY 1
شکل 3-2 ابعاد تیر و ستون مدل پنج سقف با پنج دهانه
شکل 3-3 مقدار آرماتور طولی برای مدل پنج سقف با پنج دهانه 3-4-تحلیل پوش آور
برای مدل سازی قاب ها جهت تحلیل پوش اور در نرم افزار SEISMOSTRUCT از مقاطع بدست آمده در طراحی استاتیکی خطی توسط برنامه ETABS استفاده می کنیم .روش کنونی طراحی سازه ها، بر مبنای طراحی به روش مقاومت است که شامل تخمین برش پایه در سازه و توزیع آن در ارتفاع و تعیین مقاومت مورد نیاز اجزای سازه ای در برابر این بار می باشد. صرف نظر از کاستی هایی که در این روش وجود دارد، بیان رفتار اجزای سازه ای از طریق تک پارامتر مقاومت (مقاومت تسلیم یا مقاومت طراحی بسته به روش طراحی) در بسیاری از موارد منطقی به نظر نمی رسد. تعیین ظرفیت ها بر اساس رفتار واقعی سازه را مشخص نمی کند.زیرا رفتار سازه ترکیب به هم آمیخته و در هم تنیده اجزای آن است و اجزای سازه هر کدام بسته به کارایی مورد نظر و جنس خود دارای ویژگی های رفتاری متفاوتی هستند.(رفتار هیسترتیک،مقاومت،شکل پذیری،خستگی و …)بدین ترتیب،یافتن روشی هماهنگ با این خصوصیات ضروری می باشد،همانگونه که مد نظر قرار دادن پارامترهای بیان کننده عملکرد و قابلیت سازه اهمیت بسزایی دارد.جهت در نظر گرفتن پارامتر های مذکور نیاز به انجام یک تحلیل غیر خطی می باشد. نرم افزار Seismostruct نرم افزاری است جهت انجام آنالیز های استاتیکی و دینامیکی غیر خطی می باشد.این نرم افزار دارای محیط گرافیکی ساده و مطلوبی است و چنانچه کاربر با تئوری تحلیل غیر خطی آشنایی داشته باشد استفاده از نرم افزار برای وی ساده خواهد بود.هدف ما از انجام تحلیل پوش اور استاتیکی بدست آوردن ضریب بیش مقاومت Ω0 و مقدارUδ از روی نمودار آنالیز می باشد.
مشخصات مصالح درتحلیل پوش اور مطابق مصالح بکار رفته در طراحی استاتیکی خطی لحاظ می شود با این تفسیر که ما در پوش اور دو نوع بتن به صورت بتن محصور برای هسته مقاطع و بتن نا محصور برای پوششکاور در نظر گرفته می شود.نوع بتن con_ma نزدیک ترین خصوصیات را به مشخصات بتن متعارف مصرفی در ایران دارد.
فولاد مورد استفاده در تحلیل پوش اور از نوعstl_bl می باشد که این مصالح دارای یک دیاگرام تنش-کرنش دو خطی تک محوره با سخت شوندگی کرنشی کینماتیک(kinematic) می باشد.محدوده ی الاستیک این مصالح در طی مراحل بار گذاری ثابت باقی می ماند و سخت شوندگی کرنشی آن تابع خطی از افزایش کرنش پلاستیک در نظر گرفته شده است.منحنی رفتار این مصالح در شکل زیر نشان داده شده است.
شکل 3-4 منحنی رفتار فولاد مورد استفاده
پارامتر هایی که باید برای مصالح تعریف شود و همچنین محدوده ای که این پارامتر ها معمولا انتخاب می شوند در جدول زیر ارائه شده است از پارامتر های زیر تنها پارامترμ نیاز به توضیح دارد:
μ:برابر است با نسبت سختی پس از تسلیم (Esp) به سختی الاستیک اولیه سازه(Es).
سختی پس از تسلیم (Esp) از فرمو ل زیر بدست می اید: در این فرمول fultوεult هر کدام تنش و کرنش نهایی مصالح می باشد.
Specific weight γ
μ
مقاومت تسلیم Fy
مدول الستیسیته Es
محدوده مطلوب
78 KN/m^3
0.005-0.015
230-650 Mpa
200-210 Gpa معرفی مقاطع بکار رفته در کلیه قاب ها بر اساس مقاطع طراحی شده حاصل از تحلیل استاتیکی خطی می باشدو بار گذاری نیز در همین مرحله با توجه به ترکیب بار 1.05DL+0.25LL در آیین نامه FEMA P 695بر روی تیر ها اعمال می شود.بار افزایشی اعمال شده به سازه (P)متناسب با بار اسمی P0می باشد.
P = P0× ʎ
بار اسمی P0 در قسمت applied loading توسط کاربر تعریف می شود. ضریب ʎ که به عنوان فاکتور افزایش بار شناخته می شود و در هر گام آنالیز افزایش می یابد تا به مقدار هدف برسد. افزایش ضریب ʎ بستگی به حالت کنترل آنالیز دارد که توسط کاربر در منوی loading phase تعیین می شود.
انواع کنترل انالیز پوش اور عبارتند از:
1-load contorol
2-response contorol
3-Automatic response contorol
ما برای این مدل ها از response contorol استفاده میکنیم. چون در این نوع بار گذاری بار اعمال شده به سازه توسط کاربر کنترل نمی شود،بلکه از کاربر خواسته می شود که یک گره خاص و یک درجه آزادی خاص وابسته به آن گره،جابجایی هدف(target displacement)و تعداد گام ها را (steps)مشخص کند.نرم افزار برای هر گام از بارگذاری یک جابجایی هدف تعیین می کند.چنانچه جابجایی هدف (target displacement) را با نماد TDو جابجایی هدف گام i ام را باtdi نمایش دهیم، tdiاز رابطه زیر بدست می آید.
tdi=tdi-1+TD/steps
از طریق این فرمول برای هر گام بارگذاری یک جابجایی هدف تعیین می شود ،حال بار اعمال شده به سازه(که در این حالت فقط باید از نوع نیروforse باشد)آن قدر افزایش داده می شود تا جابجایی متناظر با آن نیرو در آن گام برابر جابجایی هدف در آن گام، tdi،گردد.بنابراین در این حالت کنترل آنالیز (response control)هدف رسیدن به جابجایی تعیین شده در هر گام می باشد و میزان نیروی اعمال شده در هر گام کنترل کننده نمی باشد.
این نوع کنترل سه مزیت دارد:
1-خصوصیات پاسخ نامنظم سازه (در صورت وجود)را بدست می آوریم.
2-وضعیت نرم شدگی(softening)سازه بعد از نقطه ماکزیمم منحنی نیرو-جابجایی را بدست می آوریم.
3-یک منحنی نیرو-جابجایی همواره بدست می آوریم
به این سه دلیل این نوع کنترل برای آنالیز پوش آور بهترین گزینه می باشد.
پس از تحلیل خروجی ما نموداری است که از آن ضریب بیش مقاومت Ω0 و مقدارUδ بدست می اید.
در شکل زیر نمودار پوش اور مدل ها ترسیم شده است. شکل 3-5 نمودار پوش اور مدل پنج دهانه پنج سقف جدول3-4 خروجی پوش آور
جابجایی گسیختگی Uδ
ماکزیمم برش (ton) Vmax
مدل قاب
4/0
3/6
1 طبقه 1 دهانه
4/0
13
1 طبقه 3 دهانه
3/0
19
1 طبقه 5 دهانه
86/0
17
3 طبقه 1 دهانه
88/0
42
3 طبقه 3 دهانه
6/0
56
3 طبقه 5 دهانه
25/1
17
5 طبقه 1 دهانه
6/0
48
5 طبقه 3 دهانه
95/0
75
5 طبقه 5 دهانه 3-5-تحلیل دینامیکی غیر خطی(incremental dynamic analysis)
هدف از این آنالیز بدست آوردن CMR یا نسبت مرز خرابی است. از نسبت شدت خرابی میانه به شدت حداکثر زلزله محتمل (MCE) ضریب CMR به دست می آید.
در آنالیز دینامیکی افزایشی سازه تحت تاثیر یک سری از آنالیز های تاریخچه زمانی غیرخطی با شدت افزایشی قرار می گیرد. به عنوان مثال شتاب ماکزیمم زمین(که نیروی اعمال شده به سازه را می سازد) از یک حد پایین که موجب ایجاد پاسخ های الاستیک در سازه می شود تا یک وضعیت حدی هدف پیش تسلیم،که از پیش تعیین می شود،تغییر می کند.و سپس مقذار ماکزیمم برش پایه در مقابل جابجایی نسبی 2 گره که کاربر تعیین می کند روی نمودار رسم می شود.(منحنی ظرفیت)
بدین منظور باید یک مجموعه مناسب شتابنگاشت انتخاب کرد و آنها را مقیاس کرد. مجموعه شتابنگاشت شامل 20 شتابنگاشت دور از گسل (فاصله بیش از 10 کیلومتر) است. PGA رکوردها از 2/0 شتاب ثقل بیشتر است و بزرگای آنها نیز از 5/6 بیشتر است و همچنین رکوردها بیشتر بر روی خاکهای C و D ثبت شده اند.
مقیاس کردن رکوردها. شامل دو مرحله است. در مرحله اول هر کدام از رکوردها به صورت جداگانه با توجه به PGV خود نرمال سازی می شوند. با این کار تا حدودی از اختلاف رکوردها نسبت به یکدیگر کاسته می شود. در مرحله دوم مجموعه رکوردها به صورت دسته جمعی مقیاس می شوند. این مقیاس کردن بدین صورت است که میانه شتاب طیفی مجموعه در پریود اصلی سازه (T) با شتاب طیفی MCE هماهنگ شود.شتاب نگاشت ها از fema 695 بر گرفته شده و با جدول نرمالایز زیر در قسمت applied loading در شتاب ثقلی ضرب می شود. جدول 3-5 انواع شتاب نگاشت و ضریب نرمال سازی شتاب نگاشت ها میزان میرایی را(damping)با استفاده از گزینه(Rayleigh damping)و با استفاده از تناوب اول و دوم 5درصد اعمال می کنیم.
جهت مدل کردن قاب ها از مدل پوش آور استفاده کرده با این تفاوت که بار گذازی این نوع آنالیز مانند بار گذاری آنالیز تاریخچه زمانی میباشد و احتیاج به تعریف منحنی بار گذاری داریم. پارامتر های متناسب با این آنالیز در قسمت ida parameters وارد می شود.ida parameters همزمان با انتخاب incremental dynamic analyses از منوی بار گذاری در منوهای متوالی ظاهر می گردد.در آنالیز دینامیکی افزایشی سازه تحت تاثیر یک تاریخچه زمانی با شدت افزایشی،که معمولا شتاب-زمان می باشد، قرار می گیرد.این افزایش شدت توسط فاکتور های مقیاس انجام می شود(scaling factors). یعنی مقادیر نمودار بار گذاری ازطریق ضرب در فاکت ور های مقیاس شدت بیشتری پیدا می کند و سپس به سازه اعمال می شوند.
2نوع فاکتور مقیاس داریم:
1-فاکتور مقیاس ثابت:(start-end-step)
در پنجره یADI Parametersدر قسمت scaling factors چنانچه گزینه ی (start-end-step) را تیک بزنیم باید سه مقدار start scaling factors و End scaling factorsو step scaling معرفی شود در اولین تحلیل تاریخچه زمانی دینامیکی استفاده شود .یعنی مقادیر شتاب در نمودار شتاب –زمان که در قسمت time-history curve تعریف شده است در اولین تحلیل ، در ضریب start scaling factor ضرب شده و سپس به سازه اعمال می شود. عددی که به عنوان scaling factor step معرفی می شود در هر آنالیز جاری با فاکتور مقیاس آنالیز قبلی جمع شده و عدد حاصل به عنوان فاکتور مقیاس آنالیز جاری در نظر گرفته می شود. و مشابه start scaling factor این فاکتور نیز در مقادیر شتاب نمودار شتاب-زمان ضرب شده و به سازه اعمال می شودو در صورتی که نوع scaling factor را از نوع start-end-stepمعرفی کنیم آنالیز ها تا زمانی اداوه میابد که فاکتور مقیاس آنالیز جاری به فاکتور پایانی end scaling facto برسد.
به عنوان مثال چنانچهstart scaling factor را برابر 1/0 وend scaling factor را برابر 1 و scaling factor step را برابر 3/0 معرفی کنیم،اولین آنالیز تاریخچه زمانی دینامیکی افزایشی (IDA) که انجام شود کلیه مقادیر شتاب دیاگرام شتاب زمان در عدد 1/0 ضرب شده و سپس به سازه اعمال می شود.در آنالیز دوم ضریب مقیاس برابر است با 0.1+0.3=0.4 که 1/0 ضریب مقیاس قبلی و 3/0 همان scaling factor step میباشد. بنابرایندر آنالیز دوم مقادیر شتاب در 4/0 ضرب می شوند و آنالیز سوم فاکتور مقیاس برابر خواهد بود با 0.4+0.3=0.7 که 4/0 ضریب مقیاس آنالیز قبلی 3/0 نیز همان گام فاکتور مقیاس می باشد.آنالیز چهارم فاکتور مقیاس برابر با 0.7+0.3=1 بدست می آید که چون فاکتور مقیاس آنالیز چهارم برابر فاکتور مقیاس انتهایی می باشد(end scaling factor)آنالیز چهارم آخرین آنالیز خواهد بود.
2-فاکتور مقیاس متغیر(متمایز):
چنانچه در قسمت scaling factor از پنجره IDA parametersگزینه Distinct scaling factor انتخاب شود در این صورت باید در پنجره تعبیه شده در پایین فاکتور مقیاس مورد نظر برای آنالیز های متوالی توسط کاربر تعیین شود. یعنی اولین عدد از سمت چپ که وارد می شود فاکتور آنالیز اول،عدد دوم فاکتور آنالیز دوم و به همین ترتیب تا انتها که آخرین عدد نیز فاکتور مقیاس آخرین آنالیز خواهد بود.بنا بر این در هر حالت که انتخاب شود به تعداد فاکتور های مقیاس،آنالیز دینامیکی افزایشی انجام خواهد شد.
پس از پایا ن تحلیل در قسمت post processorمی توانیم نتایج را مشاهده کنیم
خروجی نموداری است که ماکزیمم جابجایی]]>

از سوی دیگر، امروزه فشارها و مشکلات اقتصادی، احتمال دو شغله بودن یا اشتغال نان‌آوران خانواده در مشاغل کاذب یا غیر مجاز را افزایش داده است. همین مسئله منجر به کم توجهی آنان نسبت به نیازهای جوانان، رفع مشکلات روحی و روانی و تربیت صحیح و شایسته آن‌ها گر دیدهاست. در این زمینه، انعکاس شرایط افسانه ای برخی زندگی‌ها و نمایش فاصله های طبقاتی توسط رسانه‌ها نقش مؤثری در ازدیاد این مشکل دارند. در یک پژوهش صورت گرفته در استان قم در ارتباط با علل و عوامل سرقت در میان جوانان قمی، سارقان مورد مطالعه چنین پاسخ داده‌اند:
“اگر شغل مناسبی داشتم” ; “اگر از نظر مالی بی نیاز بودم” و “اگر مسکن مناسبی داشتم” دست به سرقت نمی‌زدم. از سوی دیگر، بر اساس یافته های همین پژوهش، حدود 47 درصد افراد یا بی کارند و یا فاقد درآمد و حدود 69 درصد افراد سارق و خانواده های ایشان در این پژوهش، زیر خط فقر قرار دارند! در حالی که، به گزارش بانک جهانی میانگین شهروندان ایرانی که زیر خط فقر زندگی می‌کنند از 47 درصد در سال 1357 (1978) به 16 درصد در سال 1378 (1999) کاهش یافته است.
علاوه بر این، پژوهش‌های نظری نیز مؤید این دیدگاه است که فقر زمینه ساز بسیاری از معضلات اجتماعی است. برای نمونه، از نظر مرتون هنگامی که افراد نتوانند وسایل لازم را برای رسیدن به هدف‌های مورد نظر در اختیار داشته باشند (و یا جامعه در اختیار ایشان قرار ندهد)، و هدف اصلی فراموش شود، افراد اهداف و آرمان‌های مورد نظر جامعه را نمی‌توانند با پیروی از راه های مجاز و نهادی شده تعقیب کنند، از این رو، دزدی، فریب کاری، فساد، رشوه، و ارتکاب انواع جرایم در جامعه افزایش می‌یابد.
جرم‌شناسان معتقدند که نابرابری درآمد در جوامع مختلف هم تولید فشار مینماید و هم باعث افزایش میزان جرم در آنها میشود. به خاطر این که شکاف عمده بین فقیر و غنی، کینهتوزی وعدم اعتماد را به وجود میآورد و چنین وضعیتی سرانجام منجر به خشونت و جرم میشود. در جوامعی که در آنها نابرابری درآمد افزایش یافته است یک نوع حقارت و سرافکندگی در افراد کم درآمد ایجاد میشود که این عامل باعث ایجاد انگیزههای مجرمانه در برخی از این افراد میگردد. روانشناسان یادآوری کرده‌اند که تحت این شرایط مردان جوان نسبت به وضعیت خود نگران خواهند شد، در نتیجه نسبت به افرادی که از وضعیت مطلوبی برخوردار هستند حسادت خواهند ورزید. چنانچه آنها نسبت به استفاده از شیوههای پرخاشگرانه و مخاطره آمیز در رقابتهای اجتماعی ناتوان باشند، شانس کمتری برای موفقیتهای آینده خواهند داشت. به همین خاطر اکثر این افراد مرتکب جرم و خشونت میشوند. این فرآیند تحت عنوان تئوری محرومیت نسبی بیان گردیده است.
می‌توان چنان گفت که آثار تخریبی فقر در جامعه بسیار وسیع‌تر از آثار اقتصادی آن است. “در خانواده های تهیدست، بخش بزرگی از درآمد خانوار از کار زنان تأمین می‌شود، در حالی که خانوارهایی که زنان در رأس آن‌ها هستند، هم زیادند و هم بر شمار آن‌ها در میان فقرا افزوده می‌شود.” 2-4-1-1- بیکاری
بیکاری معضل اجتماعی دیگری است که هم آسیب‌های جدی فردی و هم آسیب‌های قابل ملاحظه اجتماعی را در دامن دارد. بیکاری به ویژه در نسل پر انرژی و جوان که انرژی و قدرت و نیروهای آن‌ها راکد و بی‌مصرف باقی می‌ماند نمود بیشتری پیدا می‌کند و زمینه را برای انواع انحرافات اجتماعی فراهم می‌سازد. وجود فرصت‌های همیشه خالی، عدم تحمل بیکاری، فقدان قدرت تأمین نیازها به دلیل نداشتن درآمد، زمینه‌هایی آماده برای کاشت بذر جرم و انحرافات می‌باشند.
از دیدگاه جامعه‌شناسان و روان‌شناسان بی کاری یکی از ریشه های مهم بزهکاری و کج‌روی افراد یک جامعه است. بی کاری موجب می‌شود که افراد بیکار جذب قهوه خانه‌ها و مراکز تجمع افراد بزهکار شده، به تدریج، به دامان انواع کج‌روی های اجتماعی کشیده شوند. علاوه بر این، چون بی کاری زمینه ساز بسیاری از انحراف است، افراد با زمینه قبلی و برای کسب درآمد بیشتر دست به سرقت می‌زنند؛ چرا که فرد به دلیل نداشتن شغل و درآمد ثابت برای تأمین مخارج زندگی مجبور است به هر طریق ممکن زندگی خود را تأمین نماید. از نظر چنین فردی، بزهکاری به ظاهر معقولترین و بهترین این راه‌هاست. حاصل تحقیقات صورت گرفته نیز حکایت از تأثیر قاطع بی کاری و فقر بر افزایش بزهکاری دارد.
“هنگامی که شمار زیادی از مردان جوان، فاقد شغل هستند، اجتماعات اطراف آن‌ها فرو می‌شکند. این اتفاق، زمانی که شمار زیادی از زنان جوان ازدواج نکرده، دارای بچه می‌شوند نیز روی می‌دهد…مردانی که تکیه گاه و پشتیبان خانواده ای نیستند، راه های دیگری رامی یابند که نشان دهند مرد هستند و این راه‌ها ممکن است اشکال تخریبی گوناگونی را به خود بگیرند.”(والک لیت،1386، ص 189) بدین ترتیب، راهبردهایی که بتواند معضلات اجتماعی را در سطوح خرد و کلان برطرف کنند، بی تردید به نظام تأمین اجتماعی و اقتصادی هر کشور بستگی کامل دارد. “بنابراین، توجه به پدیده‌هایی که امنیت اجتماعی و اقتصادی فرد را به خطر می‌اندازد و نیز توجه به عواملی که به احساس کم ارزشی فرد انجامیده و او را به جدایی و انزوا از متن جامعه سوق می‌دهد، از جمله گام‌های مهم پیش گیری است. (ریاحی،1386: 158)”
کار و فعالیت اقتصادی دارای آثار مادی و معنوی فراوانی در زندگی فردی و اجتماعی فرد می‌باشد. از نظر روانی کار و تلاش موجب از بین رفتن تنبلی که منجر به حساسیت، زودرنجی، عصبانیت، پرخاشگری و یأس و ناامیدی می‌شود، می‌گردد. علاوه بر آن کار کردن موجب تجربه اندوزی، استقلال و اعتبار شخص می‌شود و مقابله با مشکلات را برای فرد آسان می‌سازد. کار کردن و متعاقب آن درآمد اقتصادی موجب می‌گردد که اوضاع اقتصادی خانواده و جامعه وضع مطلوبی پیدا کند و نهایتاً وضع مناسب اقتصادی موجب می‌گردد تا بخش بیشتری از درآمدها صرف خدمات و رفاه عمومی گردد و فقر و تکدی گری از جامعه رخت بر بندد. همچنین بهداشت و سلامت جسمانی و روانی افراد جامعه بیشتر تأمین شود و تعلیم و تربیت مطلوب‌تری برای آنان مهیا گردد. در مقابل بیکاری آثاری بسیار فراتر از فقدان درآمد دارد. می‌توان چنین توجیه نمود که هرچند درآمد کم خود ممکن است عواقب و آثار سویی داشته باشد اما اشتغال داشتن به کاری و داشتن مشغله و پر شدن اوقات اشخاص می‌تواند از تنبلی و بیکاری و عواقب آن که آثار سوء بیشتری در پی دارد جلوگیری کند هرچند که شخص از این طریق نتواند درآمد مکفی را بدست آورد. 2-4-1-2- نظریههای خرده فرهنگ
نظریههای خرده فرهنگی به تبیین این که چگونه مردم با زندگی در محلات بی سازمان نسبت به انزوای اجتماعی و محرومیت اقتصادی واکنش نشان میدهند، پرداختهاند. به خاطر تحلیل رفتگی سبک زندگی، ناکامی و افسردگی اعضای طبقات پایین‌تر جامعه یک خرده فرهنگ مستقلی را با مجموعه قوانین ارزشهای خودی ایجاد میکنند. درحالی‌که فرهنگ طبقات متوسط بر تلاش و کوشش زیاد، به تأخیر انداختن ارضاء نیازها و آموزش رسمی تأکید دارد، خرده فرهنگ طبقات پایینتر به هیجانات، قلدری، ریسک کردن، شجاعت و ارضاء فوری نیازها تأکید مینماید. هنجارهای خرده فرهنگی اغلب با ارزشهای متداول جامعه تضاد پیدا میکند، به خاطر این که افراد فقیر شهری دریافتهاند که از عهده تقاضاهای رفتاری طبقه متوسط جامعه برآمدن غیر ممکن است. در نتیجه ساکنان محلات فقیرنشین مجبور میشوند قانون را زیر پا بگذارند و از قوانین فرهنگ کجرو پیروی نمایند (مبارکی،79:1383).
این نظریه بر بزهکاری جوانان متمرکز شده و در یک تحلیل جامعه شناختی، بزهکاری جوانان را بر حسب ویژگیهای خرده فرهنگی آنها مانند ارزشها، باورها، عادات و شیوههای زندگی مورد بررسی قرار میدهد. از جمله کوهن11(1955)، کلووارد12و اوهلین13 (1960)ماتزا14(1964) و میلر15(1975) معتقدند که توجه به خرده فرهنگها در تبیین بزهکاری جوانان از اهمیت خاصی برخوردار است. زیرا جوامع مدرن با خرده فرهنگهای متفاوت ساخته شدهاند و رفتاری که در یک جایگاه خرده فرهنگی خاص به عنوان رفتار بههنجار شناخته شده است، ممکن است در جایگاه خرده فرهنگی دیگر به عنوان رفتار انحرافی در نظر گرفته شود (احمدی، 1377 : 77 ).
2-5- نقش گروه دوستان در روی آوری به ارتکاب جرم
متأسفانه یکی از مسایلی که اغلب خانواده‌ها با آن روبه رو هستند عدم تفاهم فکری والدین با فرزندانشان می‌باشد؛ به طوری که محیط و جوّ خانوادگی در اثر این عدم تفاهم به ناآرامی و تشنج سوق داده شده و به جای اینکه فرزندان در محیط خانه احساس امنیت کند و به آرامش برسد دچار استرس و عدم تعادل روحی و روانی خواهد شد. چنین محیط خانوادگی باعث خواهد شد که فرزند به محیط اجتماع و دوستان کشیده شده و آن‌ها را از والدین خود دلسوز تر و مهربان‌تر بیابد و تا آنجا که سخنان و طرز تفکر آنان را خیلی راحت پذیرفته و بر سخنان والدین خود ترجیح داده و پا در جاده ناامنی و فساد بگذارد. هر یک از افرادی که در جامعه زندگی می‌کنند ممکن است در اثر برخورد به مانع در تأمین احتیاجات شخصی و عدم توانایی در رفع این موانع دچار اضطراب و ناراحتی شود و در این زمینه میل دارد به طور غیر رسمی با دیگران صحبت کند. در اثر همین تمایل روابط دوستانه برقرار می‌شود و دسته های کوچک غیر رسمی شکل می‌گیرد. (شریعتمداری،1390) هرچند تأثیر والدین بر فرزند در نوجوانی هم ادامه می‌یابد ولی در این دوره باید به تأثیر بیشتر دوستان معتقد بود. زیرا که در این دوره نوجوان از والدین خود از نظر عاطفی فاصله می‌گیرد و تمایل بیشتری به گذراندن اوقات با دوستان خود پیدا می‌کند. نوجوان این دوره را بهترین اوقات عمر خود می‌داند و اعم فعالیت‌های درسی و غیر درسی را با دوستان خود انجام می‌دهد. انجام کارهایی چون فعالیت‌های ورزشی، گردش، ماشین سواری و حتی دعوا و نزاع و اعمال تخریبی از جمله کارهایی است که نوجوانان معمولاً با دوستان خود انجام می‌دهند. (کرباسی و وکیلیان،1389) در صورتی که نوجوان فشار فزاینده ای از طرف دوستان خود برای همانند شدن در فکر و عمل با آن‌ها احساس کند منجر به ناسازگاری بیشتر او با والدینش می‌شود؛ چرا که گاهی ممکن است دوستان انجام عملی را نشانه تهور بدانند در صورتی که والدین انجام آن عمل را نهی می‌کنند بنابراین نوجوان تلاش می‌کند که خود را با دوستان بیشتر هماهنگ و شبیه کند تا بتواند به گروه دوستان خود تعلق داشته باشد. در این دوران همانند سازی با ارزش‌ها و برنامه های گروه دوستان بسیار زیاد می‌شود در صورتی که حتی اگر پای پیشنهاد غیر قانونی و غیر اخلاقی در میان باشد نوجوان آن را می‌پذیرد و ارزش‌های دوستان را بر ارزش‌های والدین ترجیح می‌دهد. (کرباسی و وکیلیان،1389) “یکی از متداول‌ترین تبیین‌ها برای بزهکاری جوانان که نظریه‌پردازان خرده فرهنگی نظیر کوهن و ماتزا16 بر آن تأکید کرده‌اند، کاربرد مستقیم الگوهای بزهکاری است که در گروه همسالان به جوانان منتقل می‌شود.”(بیات و همکاران،1387، ص 112)
“مرتون17 بر این باور است که برخی از جوانان قشرهای محروم جامعه با تشکیل گروه های همسال به رفتار بزهکارانه مشغول می‌شوند زیرا بعضی از نیازهای آنان به ویژه نیازهای عاطفی تنها در بیرون از خانواده و مدرسه می‌تواند ارضاء شود.”(بیات و همکاران،1387، ص 112)
“اگر یک واقعیت مسلم در جرم شناسی وجود داشته باشد این است که بخشی از بزهکاران مزمن جوان با دوستانی که آنان نیز با نظام عدالت کیفری دچار مسئله هستند معاشرت می‌کنند. هرچقدر که یک نوجوان دارای دوستان بزهکار بیشتری باشد، به همان اندازه گرایش او به ارتکاب جرم بیشتر خواهد بود.”(والک لیت،1385، ص 155)
هنگامی که در جامعه تضاد نسلی بروز کند و بین والدین و فرزندان از نظر روان شناختی و اجتماعی شکاف ایجاد شود و این دو نسل به تفاهم و نقاط مشترکی دست نیابند نسل جدید الگو و گروه مرجع خود را تغییر می‌دهد و دیگر خانواده خود را به عنوان گروه مرجع انتخاب نمی‌کند، بلکه گروه مرجع او نهادها یا افرادی می‌شوند که با معیارها و الگوهای خاص او هم نوایی بیشتری داشته باشند. در این شرایط احتمال رابطه دوستانه با افراد ناباب بیشتر می‌شود و در صورت ادامه معاشرت با این افراد زمینه انحراف در افراد دیگر نیز فراهم می‌شود. البته در این مورد که داشتن دوستان ناباب و بزهکار باز عوامل بزهکاری است یا اینکه نوجوانان جامعه ستیز، کج رو و خلاف کار با کسانی معاشرت می‌کنند که دارای افکاری مثل خود می‌باشند اختلاف نظر وجود دارد. (معظمی،1389) 2-5-1- نظریه پیوند افتراقی18
این رویکرد توسط ادوین ساترلند برای نخستین بار در سال 1939 و در نخستین ویرایشهای کتاب او به نام اصول جرم شناسی مطرح شد. وی آنرا به تدریج و به همکاری دونالد کرسی، در ویرایشهای بعدی کتاب یاد شده، کامل نمود.
نظریه پیوند افتراقی بر این نکته تأکید دارد که نزدیکان و همآلانی که بزهکار باشند تأثیر زیادی بر تشکیل و تقویت نگرش بزهکاری میگذارند و فرد را به سوی بزهکاری سوق میدهند. نظریه پیوند افتراقی محتوای اجتماعی بزهکاری را در نظر دارد و فرد بزهکار را در جایگاه اجتماعی او از حیث رابطه‌اش با خانواده، محله، رفقا و مصاحبان در نظر میگیرد (مشکانی،1381:11 ).ساترلند درباره چگونگی انتقال فرهنگی کجروی اظهار میدارد که کجروی از طریق یک گروه جریان ارتباطات اجتماعی حاصل میشود که در واقع اصطلاح “یار بد”19را زنده میکند (عدل،321:1383).
نظریه ساترلند شامل 9 خصیصه به قرار زیر است:
1- عمل مجرمان آموختنی است، نه موروثی. یعنی تا فرد آن را نیاموزد به فکر انجام دادن آن نمیافتد.
2- آموزش از طریق ارتباط فرد با سایر افراد صورت میگیرد و عموماً به صورت شفاهی و به کمک کلمات است و فقط در برخی موارد ممکن است از طریق حرکات چهره و قیافه انجام گیرد.
3- بخش اعظم آموزش رفتار بزهکارانه در گروههای نزدیک که با فرد روابط صمیمانه دارند انجام میگیرد.
4- آموزش عمل مجرمان مراحل مختلفی دارد.
الف: فنون ارتکاب جرم که گاه پیچیده و گاه ساده است.
ب: جهت دادن به انگیزهها، گرایشها، کششهای درونی و توجیه عمل مجرمانه.
5- کسب انگیزهها و میل به ابراز کششهای درونی آموختنی است. همه مردم جامعه نظر مطلوب نسبت به رعایت هنجارهای حقوقی ندارند. در برخی موارد فرد با گروهی]]>

6- زمانی فرد به عمل بزهکارانه دست میزند که آمیزش او با کسانی که موافق شکستن قاعدهاند بیشتر از کسانی است که با شکستن قاعده مخالفاند. این بند در واقع اساس نظریه ساترلند است و به ارتباط فرد بزهکار و غیر بزهکاران اشاره میکند. به عبارت دیگر بر اساس این نظریه روابط فرد با دیگران هنگامی که به مسئله جرم ارتباطی ندارد و تا زمانی که با کار جرم آمیز پیوستگی نکند، اثری در ایجاد رفتار مجرمانه ندارد (سخاوت، 1385 :56-55 ).
7- فراوانی معاشرت از نظر دفعات وقوع، مدت، ارجحیت و شدت میتواند متفاوت باشد. یعنی میزان معاشرت فرد با افراد کج رفتار در مقابل افراد به هنجار مورد نظر است. فراوانی و مدت زمان معاشرت بسیار با اهمیتاند. ارجحیت با اهمیت است از این نظر که اگر رفتار موافق رعایت قانون در کودکی آموخته شود، فرد در وضعیتی متفاوت با کسی قرار دارد که از ابتدا به عدم رعایت قانون تشویق شده است. ارجحیت و شدت به منزلت معاشر، به اهمیت الگوی رفتار و میزان درگیری عاطفی فرد با آن مربوط میشود.
8- جریان یادگیری رفتارکجروانه از طریق معاشرت شامل تمام مکانیسم‌های یادگیری میشود که برای هر رفتار دیگری ضروری است. منظور این است که یادگیری کجروی تنها شامل تقلید نمیشود و عمیقتر از آن است.
9- در حالی که کج رفتاری بیان نیازها و ارزشهای کلی است، نمیتواند از طریق همان نیازها و ارزش‌ها توجیه شود. زیرا رفتار به هنجار هم بیان نیازها و ارزش‌هاست. کوشش بعضی محققین برای تبیین کج رفتاری از طریق نیازها و ارزشها مانند اصل خوشحالی، به دنبال منزلت بودن، انگیزه پولی و یا تحت فشار قرار گرفتن نمیتواند کج رفتاری را تبیین کند. زیرا این انگیزهها و گرایش‌ها در رفتارهای به هنجار هم وجود دارد (ممتاز،1381 :82 )
نظریه ساترلند یکی از قویترین نظریها در زمینه پیدایش انحرافات است که تا به امروز قدرت تبیین زیادی دارد. ساترلند در قالب نظریهاش معتقد بود که انحرافات عموماً در قالب گروههای نخستین نظیر گروه دوستان یا خانواده آموخته میشود. این گروهها بسیار متنفذتر از مأمورین و مسئولین رسمی مانند معلمان، کشیشان، افراد پلیس یا ابزارهای ارتباط جمعی نظیر فیلم و روزنامه میباشند. از نظر ساترلند فرآیند یادگیری رفتار بزهکارانه شامل تکنیکهای تبهکاری، انگیزهها، گرایشها و دلیل تراشیهای لازم برای آن میشود. بدین ترتیب یک جوان هم میآموزد که چگونه با موفقیت دزدی کند و هم چگونه استدلال بیاورد تا دزدی خود را توجیه کند و برای آن عذر بتراشد (رفیع پور،52:1378).
بر اساس این دیدگاه در ایران تحقیقات مختلفی انجام گرفته است و معاشرت با نزدیکان، همکاران و به ویژه دوستان معتاد و منحرف، تقلید از اطرافیان، معاشرت در محیطهای ناسالم و گوناگون از جمله مدرسه و محیطهای آموزشی نامطلوب از جمله عوامل اصلی اعتیاد به مواد مخدر ذکر شده است (کرم پور، 1379 : 32- 34 )
2-6- موقعیت جغرافیایی و تأثیر آن در قاچاق
قرار گرفتن ایران در مجاورت کانون “هلال طلایی” (افغانستان و پاکستان) و مسیر ترانزیت مواد مخدر، ضعف در انسداد فیزیکی مرزهای شرقی و وجود محرومیت در آنجا، وجود محله های آلوده و جرم زا، پدیده حاشیه نشینی و مناطق خاکستری (مناطقی خارج از مهار دولت و دارای اقتصاد بیمار) نمونه‌هایی از ابعاد جغرافیایی است.
عدم وجود ثبات سیاسی، اداری، اقتصادی در افغانستان از چندین دهه قبل به ویژه بعد از خروج شوروی سابق از این کشور تاکنون همواره منشأ بروز مشکلاتی در مرزهای شرقی کشور بوده است. به طوری که از 130 سال پیش بدین سو، افغانستان دست کم شش بار کانون انتشار امواج بحران زا به دولت‌های همجوار به ویژه ایران و پاکستان بوده است (زرقانی،1386: 16). با توجه به پیوندهای جغرافیایی افغانستان با ایران و مرزهای گسترده جغرافیایی این کشور با ایران که حدود 936 کیلومتر است. افغانستان با 57 منبع تنش و مشاجره پایه ای با همسایگانش تقریباً در قبال هر همسایه، 10 منبع مشاجره فعال یا پنهان دارد. افغانستان منابع تنش‌زای زیادی با ایران دارد، اما مهم‌ترین چالش‌های این کشور در مرزهای شرقی کشور عبارتند است از:
الف- مواد مخدر:
صدور مواد مخدر از افغانستان به ایران برای مصرف داخلی و انتقال به اروپا، در شمار منابع اصلی و فعال بودن تنش بین دو کشور بوده است (کریمی پور،1379: 150).مهم‌ترین چالش ایران با افغانستان، این است که ایران به رغم صرف هزینه های سنگین انسانی و مالی در طی سه دهه گذشته، همچنان با معضل مبارزه با قاچاق مواد مخدر از افغانستان به ایران روبرو است. بر اساس برخی آمارهای منتشر شده، مواد مخدر مهم‌ترین منبع اقتصادی مردم افغانستان است که آن کشور از این طریق سالانه بیش از 2/1 میلیارد دلار درآمد دارد. ایران به لحاظ همسایگی با افغانستان و به ویژه به این علت که راه عبور کاروان‌های قاچاق مواد مخدر است، لطمات زیادی را متحمل می‌شود. یکی از نتیجه های ورود کلان مواد مخدر از افغانستان به ایران، بالا رفتن آمار معتادان و جرم و جنایت‌های ناشی از ترانزیت و توزیع این مواد در کشور بوده است (کریمی پور،1379: 151).مهم‌ترین دلایل و چالش‌های تولید و قاچاق مواد مخدر در افغانستان عبارتند از: . .
1- گره خوردگی اقتصاد افغانستان با تجارت مواد مخدر
2- کم هزینه و سهل بودن کشت خشخاش
3- تقاضا، بستر ساز افزایش قیمت مواد مخدر
4- برخورد انفعالی دولت افغانستان با کشت خشخاش
5- نبود ثبات امنیتی در افغانستان
6- تأمین منابع مالی دولت از اقتصاد مواد مخدر
7- عملی نشدن کمک‌های مالی غربی‌ها به کشاورزان
8- پیش خرید تریاک توسط تجار مواد مخدر
9- وجود رقابت اقتصاد پنهان بین قوم پشتون و دیگر اقوام
10- دست نشانده بودن دولت افغانستان
11-افزایش گرایش به مصرف مواد مخدر (غنجی،1386: 265-261).قاچاق مواد مخدر و قاچاق کالا از جمله مسائلی است که هر سه کشور ایران، افغانستان و پاکستان برای مهار آن نیازمند یک همکاری نزدیک و سازنده هستند. مواد مخدر همواره از دغدغه های جدی و اساسی برای ایران بوده است. حال آن که دولتمردان پاکستان و افغانستان به دلیل وجود مشکلات و چالش‌های سیاست داخلی کمتر به آن پرداخته‌اند و تا کنون مبارزه با معضل مواد مخدر از اولویت‌های اساسی در سیاست گذاری این کشورها برخوردار نبوده است.
ب- پناهندگان افغانی
یکی دیگر از مشکلاتی که کشور ایران از گذشته های دور تا به امروز با آن دست به گریبان بوده و هنوز نیز می‌باشد، اوضاع آشفته کشور افغانستان است. این کشور در همسایگی ایران و پاکستان قرار گرفته و مرزهای طولانی با هر دو کشور دارد. وجود ثبات و امنیت در افغانستان به عنوان همسایه مشترک دو کشور از دغدغه های اساسی ایران و پاکستان است. کشور ایران جمعیت کثیری از پناه جویان افغانی را پذیرفته که به علت وجود ناامنی در افغانستان و نبود زیر ساخت‌های اقتصادی جهت ادامه معیشت قادر به بازگشت به کشور خود نیستند و این امر هزینه سنگینی را به کشور تحمیل ساخته است. هم چنین وجود ناامنی داخلی در افغانستان تأثیر به سزایی بر امور امنیتی کشورمان خواهد داشت و زمینه ساز به وجود آمدن بحران امنیتی خواهد شد (احمدی پور،1390: 502). هجوم مهاجران افغانی جدای از آن که ثبات داخلی را تهدید می‌کند، موجی از تنش‌های داخلی را به وجود می‌آورد که موجب می‌شود یک هزینه اضافی بر سیستم‌های اقتصادی دولت‌های این منطقه، برای جواب گویی به حداقل نیازهای معیشتی این مهاجران تحمیل شود. هم چنین روی آوردن گروه‌هایی از این مهاجرین به کارهای خلاف مثل قاچاق مواد مخدر، سرقت، آدم ربایی و غیره، هراس و وحشت را در بین مردم دو کشور ایران و پاکستان ایجاد و امنیت داخلی را شکننده می‌سازد. زاغه نشینی در اطراف شهرهای بزرگ و تکدی گری از پیامدهای حضور مهاجرین افغانی در فضای جغرافیایی ایران است. 2-7- محیط و تأثیر آن در ارتکاب
محیط نیز از جمله عوامل تأثیرگذار در پیدایش رفتارهای شایسته و یا ناشایست است. اگر در منزل و خانه، کوچه، خیابان و مدرسه، و محیط پیرامون زمینه و شرایط مساعدی برای بزهکاری وجود داشته باشد، فردی را که آمادگی انحراف در او وجود دارد، به سوی جرم و ارتکاب رفتار بزهکارانه سوق می‌دهد.
“به مجموعه عواملی که از خارج ارگانیسم را در بر می‌گیرد و در آن اثر می‌کند محیط می‌گویند. به عبارت دیگر محیط مجموعه شرایط و عواملی است که تاریخ، طبیعت، جامعه، روابط فردی و ویژگی‌های خانوادگی و ارثی می‌سازد و از درون و برون فرد را در خود می‌گیرد و می‌پروراند تا جایی که برخی از اندیشمندان عقیده دارند که انسان زاده محیط خود است.”(ستوده،1376: 72)
کلمه محیط که در جامعه شناسی جنائی به کار می‌برند معادل کلمه “می لیو20″است. این واژه در زبان فرانسه از تغییر و ترکیب دو کلمه “مدیوس21” و “لوکوس22” به معنی نقطه مرکزی پدید آمده است. (کی نیا،1373: 463) محیط یکی از عواملی است که در بروز بزهکاری می‌تواند موثر باشد. “تأثیر محیط در ساختن شخصیت افراد آدمی بسیار مهم است و مردم‌شناسان به حق اهمیت چهارچوب فرهنگی و اجتماعی را در تکوین شخصیت تأکید کرده‌اند.”(سعیدیان،1386: 4909)
بعضی از اندیشمندان بین محیط و اطراف تفکیک قائل شده‌اند و آن را این چنین تبیین نموده‌اند که “اطراف مبین وضع غیر ثابت گذران و آنی می‌باشد. محیط مبین کیفیت قابل دوام و دائمی و کلیه شرایط و امور و دقایقی است که موجب تکامل هر موجود زنده و به خصوص تحول شخصیت انسانی می‌شود.”(دانش،1376: 52) “نخستین دانشمندی که به کمک اعداد همبستگی محیط جغرافیایی و جرم را نشان داده است فیزیک دان منجم بلژیکی کتله بوده است.”(کی نیا،1373: 469) جامعه‌شناسان جنائی و جرم‌شناسان طبقه بندی‌های مختلفی از محیط ارائه داده‌اند. اما متداول‌ترین این تقسیم بندی محیط طبیعی یا جغرافیایی و محیط اجتماعی می‌باشد: محیط جغرافیایی یا محیط طبیعی: “محیطی است که افراد در آن زیست می‌کنند.”(دانش،1376: 53)
“تمام شرایط و پدیده های طبیعی که مستقل از اراده انسانند و بر زندگی او تأثیر می‌گذارند، محیط طبیعی نامیده می‌شود.”(ستوده،1376، ص 72) با توجه به تعاریف بالا از محیط طبیعی می‌توان مواردی همچون میزان حرارت در طول فصل سال (گرما و سرما)، رطوبت، تغیر فصول، کوهستانی، ساحلی، جنگلی، صحرایی، شهر، روستا، جمعیت زیاد، وضعیت ساختمان‌ها و… را از این موارد دانست.
محیط اجتماعی: “که شامل محیط عمومی و محیط شخصی است که ابتدا در روابط فشرده و کوچک‌تر و سپس در محیط فرهنگی، اقتصادی و غیره باید مورد مطالعه قرار بگیرد.” (دانش،1376: 53)
البته جامعه‌شناسان و جرم‌شناسان تقسیم بندی‌های دیگری برای محیط اجتماعی ارائه کرده و آن را به محیط عمومی یا کلی و شخصی تقسیم می‌کنند. در این تقسیم بندی محیط عمومی را محیطی دانسته‌اند که: “شامل اوضاع و احوال و وضع کلی اجتماعی است که در تمام افراد یک جامعه و یک کشور تأثیر دارد.”(دانش،1376: 53) اما “محیط شخصی برعکس محیط کلی فقط شامل اطرافیان فرد می‌شود. این محیط، فردی را که در بر گرفته تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و در او اثر خاصی می‌بخشد و معمولاً این اثرات قاطع می‌باشد.”(کی نیا،1373: 501)
محیط شخصی خود دارای تقسیم بندی دیگری که آن را چهار نوع ذکر کرده‌اند؛1- محیط حتمی یا اجتناب ناپذیر 2- محیط اتفاقی 3-محیط انتخابی 4- محیط تحمیلی.
– محیط حتمی یا اجتناب ناپذیر محیطی است که طفل در آنجا چشم به دنیا گشوده و در آنجا رشد خود را آغاز نموده و شخصیت او در آنجا پی ریزی می‌شود. این محیط همان محیط خانوادگی است که در برگیرنده محیط جغرافیائی، تاریخی، شهر، روستا، کوچه و منزل شخص می‌باشد.
– محیط اتفاقی که شامل محیط مدرسه، محل کار آموزی، خدمت سربازی و… می‌باشد که دوران خاصی از زندگی شخص است و معمولاً پایدار نیست و به صورتی موقتی فرد در این محیط قرار می‌گیرد و در طی ادوار مذکور، بعضی از مختصات روانی فرد شکل گرفته و تکامل می‌یابد. (کی نیا،1373؛ دانش،1376)
– محیط انتخابی؛ “محیط انتخابی محیطی است که خود فرد انتخاب می‌کند و تقریباً جنبه تحمیل و فشار ندارد، و شامل محیط خانوادگی می‌شود که با انتخاب همسر و امر زنا شویی آغاز می‌گردد.”(ستوده،1376: 74)
– محیط تحمیلی؛ محیطی است که آزادی فرد در آن محدود شده یا از او سلب گردیده است و به عبارتی فرد در انتخاب آن نقشی ندارد. بنابراین، ندامتگاه، کانون اصلاح تربیت و مؤسسات مشابه جزء محیط تحمیلی محسوب می‌شوند. (کی نیا،1373) تقسیم بندی‌هایی که از محیط شخصی به عمل آمده است مورد قبول اکثر جامعه‌شناسان جنائی و جرم‌شناسان می‌باشد. “در تقسیمات چهارگانه محیط شخصی بین محققان اختلاف نظری نیست. اختلاف اگر وجود داشته باشد در محتوا و مصادیق آن‌هاست که بر حسب جوامع مختلف تا حدودی این مصادیق تغییر می‌یابند.”(کی نیا،1373: 502)
اما در مورد اینکه محیط در وقوع بزهکاری موثر است یا نه فرضیه‌ها و تحقیقات بسیاری مطرح گردیده است. محققان در این زمینه بر این باورند که محیط اجتماعی و طبیعی و زیر مجموعه های آن در بزهکاری و تکوین شخصیت فرد موثر است و حسب مورد این عامل می‌تواند در ایجاد بزهکاری و آماده کردن زمینه های آن، یا برعکس مانعی برای پیشگیری از جرایم و کاهش نرخ بزهکاری باشد. نظریه تأثیر محیط بر انسان‌ها مربوط به زمان معاصر نیست بلکه از زمان‌های قدیم مورد توجه بوده است. “بقراط حکیم بزرگ‌ترین پزشک عصر باستان، نخستین کسی بود که درباره تأثیر محیط جغرافیایی اظهار نظر کرده است به پزشکان توصیه می‌کرد که در اقلیم، فصول، بادها، هوا…تعمق بیشتری بنمایند و از تأثیر این عوامل غافل نمانند و از آن برای بهبودی آدمیان حد اعلای بهره برداری را به عمل آورند.”(کی نیا،1373: 465)
لاکاسین23 معتقد است که:بزهکاری همانند یک میکروب اجتماعی است. این میکروب در محیطی که شرایط پروراندن تبهکار نداشته باشد، بروز نکرده، و جرمی اتفاق نمی‌افتد بلکه در صورتی جرمی بروز می‌کند که شرایط و عوامل آن فراهم باشد و بدین اعتبار، هر جامعه بزهکارانی دارد که شایسته همان جامعه است، زیرا محیط اجتماعی بر اثر عوامل مختلف، در فرد اثر کرده، او را به طرف ارتکاب جرم می‌کشاند. (ستوده،1376: 56)
علاوه بر علم جرم شناسی مطالعه محیط اجتماعی و کیفیت جرم زائی و دخالت آن در بروز بزهکاری از موضوعات اختصاصی جامعه شناسی]]>

فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده: 1
1-کلیات …………… . ………………………………………………………………2
1-1- مقدمه 2
1-2- بیان مسئله 4
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق 6
1-4- اهداف تحقیق 7
1-5- هدف کاربردی 8
1-6- سؤالات تحقیق 8
1-7- فرضیه‏های تحقیق: 8
1-8- پیشینه پژوهش 8
1-9- تعریف واژه‏ها و اصطلاحات 12
2- مروری بر تحقیقات انجام شده 16
2-1- مقدمه 16
2-2- سابقه مواد مخدر در جهان و تحولات تقنینی آن در ایران 16
2-2-1- سیر تحولات قوانین کیفری در زمینه مواد مخدر قبل از انقلاب 18
2-2-2- سیر تحولات قوانین کیفری در زمینه مواد مخدر پس از انقلاب 22
2-3- جهانی و سازمانی بودن قاچاق مواد مخدر 23
2-4- رویکردهای جامعه شناختی نسبت به جرم 25
2-4-1- تئوری فقر اقتصادی و ارتباط آن با ارتکاب جرم 26
2-4-1-1- بیکاری 31
2-4-1-2- نظریه های خرده فرهنگ 33
2-5- نقش گروه دوستان در روی آوری به ارتکاب جرم 34
2-5-1- نظریه پیوند افتراقی 35
2-6- موقعیت جغرافیایی و تأثیر آن در قاچاق 38
2-7- محیط و تأثیر آن در ارتکاب 40
2-7-1- نقش فرهنگ در ارتکاب قاچاق 44
2-8- رابطه تحصیلات و ارتکاب جرم 50
2-9- تأثیر خانواده در روی آوردن به ارتکاب جرم 52
2-9-1- اهمیت خانواده در شکل گیری شخصیت 57
2-9-2- خانواده نابسامان و تأثیر آن در ارتکاب 59
2-9-3- عدم پای بندی خانواده‌ها به آموزه های دینی 62
2-10- بزهکاری پدر و مادر و ارتباط آن 63
3-مواد و روش کار 67
3-1- مقدمه 67
3-2- روش پژوهش 67
3-3- جامعه آماری 68
3-4- روش نمونه گیری 68
3-5- تعیین حجم نمونه 69
3-6- حجم نمونه 69
3-7- روش گردآوری اطلاعات 69
3-8- ابزار گرد آوری اطلاعات 70
3-9- روایی پرسش نامه 70
3-10- پایائی پرسشنامه محقق ساخته 71
3-11- فرایند جمع آوری اطلاعات 71
3-12- موانع و محدودیت تحقیق 72
3-13- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها 73
3-14- جمع بندی فصل 74
4-نتایج…. 75
4-1- مقدمه 75
4-2- آمار توصیفی 75
4-3- سؤال‌های پژوهش 82
4-4- فرضیه های پژوهش: 84
5-نتیجه گیری 92
5-1- مقدمه 92
5-2- نتیجه گیری 92
5-3- سؤال‌های پژوهش 93
5-4-پیشنهادات 96
منابع…………………………………………………………………….98
فهرست جدول ها عنوان صفحه جدول 3-1 تعداد زندانیان شهر شیراز 68
جدول 3-2 حجم نمونه توزیع فراوانی و درصد بر اساس گروه و جنسیت 69
جدول 4-1 توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان بر حسب جنس 75
جدول 4-2 توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان بر حسب سن 76
جدول 4-3 توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان بر حسب تحصیلات 77
جدول 4-4 توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان بر حسب تحصیلات پدر 78
جدول 4-5 توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان بر حسب تحصیلات مادر 79
جدول 4-6 توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان بر حسب بزهکاری پدر 80
جدول 4-7 توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان بر حسب بزهکاری مادر 81
جدول 4-8 بین تحصیلات قاچاقچیان مواد مخدر و ارتکاب به قاچاق مواد مخدر رابطه وجود دارد؟ 82
جدول 4-9 بین بزهکاری پدر و مادر با ارتکاب به قاچاق مواد مخدر رابطه وجود دارد؟ 83
جدول 4-10: نتایج آزمون همبستگی پیرسون بین وضعیت جغرافیایی و گرایش به قاچاق مواد مخدر 84
جدول 4-11: نتایج تحلیل رگرسیون برای وضعیت جغرافیایی و گرایش به قاچاق مواد مخدر 84
جدول 4-12: نتایج آزمون همبستگی پیرسون بین بحران‌های فرهنگی و خانوادگی و گرایش به قاچاق مواد مخدر 86
جدول 4-13: نتایج تحلیل رگرسیون برای بحران‌های فرهنگی و خانوادگی و گرایش به قاچاق مواد مخدر 86
جدول 4-14: نتایج آزمون همبستگی پیرسون بین بحران‌های اجتماعی و گرایش به قاچاق مواد مخدر 87
جدول 4-15: نتایج تحلیل رگرسیون برای بحران‌های اجتماعی و گرایش به قاچاق مواد مخدر 88
جدول 4-16: نتایج آزمون همبستگی پیرسون فقر مادی و عدم توانایی برطرف کردن نیازهای مادی از طریق مشروع و گرایش به قاچاق مواد مخدر 89
جدول 4-17: نتایج تحلیل رگرسیون برای فقر مادی و عدم توانایی برطرف کردن نیازهای مادی از طریق مشروع و گرایش به قاچاق مواد مخدر 90
فهرست شکل ها
عنوان صفحه
شکل 4-1 توزیع پاسخگویان بر حسب جنس 76
شکل 4-2 توزیع پاسخگویان بر حسب سن 77
شکل 4-3 توزیع پاسخگویان بر حسب تحصیلات 78
شکل 4-4 توزیع پاسخگویان بر حسب تحصیلات پدر 79
شکل 4-5 توزیع پاسخگویان بر حسب تحصیلات پدر 80
شکل 4-6 توزیع پاسخگویان بر حسب بزهکاری پدر 81
شکل 4-7 توزیع پاسخگویان بر حسب بزهکاری مادر 82
شکل 4-8: نمودار رگرسیون برای وضعیت جغرافیایی و گرایش به قاچاق مواد مخدر 85
شکل 4-9: نمودار رگرسیون برای بحران‌های فرهنگی- خانوادگی و گرایش به قاچاق مواد مخدر 87
شکل 4-10: نمودار رگرسیون برای بحران‌های اجتماعی و گرایش به قاچاق مواد مخدر 89
شکل 4-11: نمودار رگرسیون برای فقر مادی و عدم توانایی برطرف کردن نیازهای مادی از طریق مشروع و گرایش به قاچاق مواد مخدر 91 بررسی علل و عوامل موثر در قاچاق مواد مخدر در استان فارس به وسیله‌ی:
مجتبی مسرور
چکیده:
امروزه پدیده قاچاق مواد مخدر امری بین‌المللی است که اکثر جوامع با آن درگیر هستند و به عبارتی این جرم مرزهای بین‌المللی را در ربوده و باعث تشکیل باندهای سازمانی و فراملی شده است بنابراین با توجه به اهمیت این موضوع پژوهش حاضر به بررسی علل و عوامل موثر در قاچاق مواد مخدر در استان فارس پرداخته است. این پژوهش از نوع کاربردی بوده و برای اجرای آن از روش توصیفی- همبستگی استفاده شد است. به منظور گردآوری دادهها از پرسشنامه محقق ساخته استفاده گردیده است. پرسشنامه‌های محقق ساخته، شامل چهار مؤلفه (وضعیت جغرافیایی، بحران‌های فرهنگی و خانوادگی، بحران‌های اجتماعی، فقر مادی و عدم توانایی برطرف کردن نیازهای مادی) بوده است. جامعه آماری پژوهش، شامل کلیه زندانیان قاچاق مواد مخدر که در زندان‌های شیراز به سر می‌برند می‌باشد؛ و نمونه آماری با استفاده از روش نمونه گیری کوکران 158 نفر برآورد گردیده است. جهت تجزیه تحلیل دادهها در سطح آمار استنباطی از آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون، با استفاده از نرم افزار spss 16 انجام شد. نتایج پژوهش نشان داد که تمامی مؤلفه های پژوهش (وضعیت جغرافیایی، بحران‌های فرهنگی و خانوادگی، بحران‌های اجتماعی، فقر مادی و عدم توانایی برطرف کردن نیازهای مادی) بر گرایش به قاچاق مواد مخدر تأثیر گذار است و هرکدام از این عوامل به نوبه‌ی خود و به میزان متفاوتی بر گرایش افراد به مواد مخدر تأثیر گذار بوده‌اند بنابراین جهت جلوگیری هر چه بیشتر روی آوردن جوانان به قاچاق انواع مواد مخدر باید به این مؤلفه‌ها توجه کرد و در جهت رفع مشکلات افراد ابتدا در این زمینه‌ها گام برداشت سپس انتظار داشت که در کاهش قاچاق مواد مخدر تغییری حاصل گردد.
واژه های کلیدی: عوامل- قاچاق- مواد مخدر – استان فارس. فصل اول:
1-کلیات 1-1- مقدمه
امروزه ما شاهد این واقعیت هستیم که هرچه زمان بیشتری از قرن 21 می‌گذرد، مشکلات و آسیب‌های اجتماعی – روانی به طور گسترده ای در جوامع به شکل‌های متفاوتی در ساختارهای اجتماعی – اقتصادی و سیاسی جامعه بـــروز می‌نماید. قاچاق مواد مخدر یکی از مشکل آفرین ترین فاکتورهایی است که با سایر آسیب‌های اجتماعی همپوشی گسترده ای دارد که روز به روز به پیچیدگی آن افزوده می‌شود و راه‌های مقابله را هم دشوار ساخته است. از این رو به نظر می‌رسد با توجه به ماهیت پدیده های نابهنجار اجتماعی و اینکه این پدیده‌ها در یک ساختار معیوب شکل می‌گیرند شناسایی، ارزیابی و برنامه ریزی برای مقابله از اهمیت خاصی برخوردار بوده که این مسئله می‌تواند بر اساس رویکردهای علمی مورد پذیرش، تبیین گردد؛ لذا پدیده مواد مخدر خطر عظیم و مهلکی برای حیات بشری و ارزشها و کرامت انسانی است و دولتها نیز با ملاحظه اینکه افرادی از راه تجارت مواد مخدر به ثروتهای نامشروع و کلانی دست مییابند که موجب آشفتگی نظم اقتصادی و ایجاد شکاف عمیق در طبقات جامعه میگردد. افزون بر این، جامعه جهانی نیز پدیده مواد مخدر را یک پدیده ناهنجار بینالمللی میداند که عدهای با کسب درآمد نامشروع ناشی از معاملات قاچاق مواد مخدر در سطح بینالمللی، و انتقال آن به کشورهای مختلف و تطهیر آن و سرمایهگذاری در قسمتهای مختلف تجاری بدون پرداخت مالیات به زندگی آرام و مرفه خود ادامه میدهند. کشور ایران به دلیل شرایط خاص و همجواری با مراکز عمده تولید کننده مواد مخدر و قرار گرفتن در بهترین و کوتاهترین مسیر ترانزیت، در چند دهه اخیر گذرگاه انتقال مواد مخدر از افغانستان به اروپا بوده است. وجود زمینههای رشد و گسترش مواد مخدر در ایران و قاچاق آن که هماکنون به یک تجارت زیرزمینی تبدیل شده است، پیچیدگی اوضاع فعلی را فراهم ساخته است و میرود تا به یک بحران اساسی در جامعه تبدیل شود. امروزه سیاستگزاران عرصه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی این واقعیت را پذیرفته‌اند که یک رویکرد به تنهایی قادر به توضیح و تبیین این مهم نبوده و یک رویکرد کلی و یکپارچه نگر که مؤلفه های موثر را شامل گردد باید مورد توجه قرار گیرد از جمله رویـــکرد معنوی به عنوان برنامه ای که کمتر مورد توجه قرار گرفته است در کنار رویکردهای زیستی، روانی و اجتمـاعی. از طرفی اگر از درک‌های سطحی و عوامانه در یک سو و تقلیل امر “مواد مخدر” به یک توطئه خارجی از سوی دیگر خود را کنار بکشیم، موضوع مواد مخدر و مبارزه با آن یک امر اجتماعی چندوجهی و چند علتی است. بنابراین اگر بخواهیم از هیاهوهای سیاسی، جنجال‌های اخلاقی و نظامی سازی زندگی اجتماعی دور باشیم ضروری است که در موضوع مواد مخدر درنگ بیشتری داشته و افق‌های دید خود را گسترده تر سازیم. باز اگر بخواهیم در پیچ و خم حجم عظیم مطالب گرفتار نشویم لازم است خود را از گریبان تحلیل‌های تاریخی و گسترش جغرافیایی و بینش‌های روانشناسانه نیز رها کنیم. اما از دیدگاه جامعه شناسی کارکردگرا می‌توان و باید برای موضوع “مواد مخدر” در جامعه ما نگرشی عمیق و راه کاری ملی و مؤثر ارائه داد. بنابراین ضروری است در “وجه‌ها” و “علل” مختلف این صنعت مخوف درنگ کرد:
قاچاق مواد مخدر و پدیده اعتیاد مسبوق به شرایط و نظام اجتماعی است. باید گفت این پدیده معلول ساختارهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و عرصه های بین‌المللی و منطقه یی است. تا زمانی که دلایل و علل مشخص نشوند، نمی‌توانیم تحلیل و تبیین دقیقی از این مسئله داشته باشیم. پدیده سوء مصرف و قاچاق مواد مخدر متأثر از باندهای مافیایی و دست‌های پنهان، امروزه از چنان پیچیدگی‌هایی برخوردار شده که سازمان ملل متحد آن را از جمله جرائم سازمان یافته تلقی و اقدام به صدور کنوانسیون‌ها و عقد پروتکل‌های مختلف برای مقاب له با آن کرده است. (کنوانسیون‌های 1961،1971، پروتکل اصلاحی 1972 و کنوانسیون 1988) حجم گسترده تجارت و گردش مالی مرتبط با قاچاق مواد مخدر در سطح جهان و نقش مافیای منطقه یی و جهانی این موضوع را بسیار قابل تأمل کرده است. در این پژوهش با توجه به فرضیه های مطرح شده در بخش کلیات به بررسی و ابعاد عوامل دخیل در پدیده قاچاق مواد مخدر خواهیم پرداخت. 1-2- بیان مسئله
امروزه بسیاری از انواع جرایم ارتکابی در سطح جهان به یک نوع تجارت تبدیل شده است، که از زمره سودآورترین این تجارات ها قاچاق مواد مخدر می‌باشد. آنچنان که وقتی واژه قاچاق مورد استفاده قرار می‌گیرد ناگزیر ذهن شنونده بیش از هر چیز به سوی قاچاق مواد مخدر متوجه می‌گردد. امروزه می‌توان قاچاق مواد مخدر را معضلی جهانی دانست که همه کشورهای جهان با آثار مخرب آن دسته و پنجه نرم می‌کنند و حتی می‌توان آن را بلا و مشکل قرن دانست.
تاریخچه‌ی مواد مخدر و سیر تکاملی آن و همکاری‌ها و اقدامات بین‌المللی که علیه این پدیده از سال 1909 تاکنون صورت گرفته، حکایت از این واقعیت دارد که مواد مخدر کشورها را آسیب پذیر نموده و جامعه انسانی را در معرض تهدید جدی قرار داده است. (مرتضوی قهی،1382: 9)
قاچاق مواد مخدر را باید مشکل زا ترین امر برای کشورها و سودآورترین نوع قاچاق برای سوداگران آن دانست. ضررهای فردی و اجتماعی این پدیده بر کسی پوشیده نیست؛ چرا که وقتی فردی معتاد می‌گردد جامعه با از دست دادن نیروی فعال خود مواجه است و علاوه بر این باید مشکلات و هزینه های نگهداری وی و احیاناً خانواده‌اش را تحمل کند؛ و همچنین همانند دیگر جرایم سازمان یافته موجب فساد و بی ثباتی اقتصادی و سیاسی جوامع می‌گردد. (میرمحمد صادقی،1386: 257)
“طبق تخمین‌های موجود، در سطح جهان سالانه پانصد میلیارد دلار برای خرید موادّ مخدّر مصرف می‌شود. این مبلغ بیش از تولید داخلی ناخالص (یا GDP) کلیه کشورهای جهان به استثنای هفت کشور ثروتمند دنیا است.”(میرمحمد صادقی،1386: 258)
مواد مخدر در همه‌ی اعصار و قرون وجود داشته و این معضل مربوط به زمان حال نیست. این ماده افیونی توانسته است ذهن و جسم هر انسان فعال را تسخیر نماید و ناکارآمد سازد. با این وجود قوانینی که در کشورهای مختلف برای امحای این ماده و اقدامات عملی برای پیشگیری از قرار گرفتن این ماده در دسترس نوجوانان انجام گرفته و نتایجی را در برداشته است. ولی با این وجود توجه بیشتر و وسیع‌تر مسؤلان و متخصصان منطقه ای را می‌طلبد. (خلقی پور و یارمحمدیان،1387 : 29)
بنابراین هرچند که مسئله مواد مخدر در همه کشورها پیشینه‌ی تاریخی دارد؛ لیکن اعتیاد و سوءمصرف مواد مخدر در عصر حاضر پدیده جدیدی است که با پیشرفت صنعت و توسعه کشورها، در حال گسترش است. (مرتضوی قهی،1382: 14)
قاچاق و توزیع مواد مخدر برای کشور ما نیز، با توجه به همسایگی آن با برخی از کشورهای تولید کننده این مواد، مشکل بزرگی محسوب می‌گردد؛ و علیرغم مجازات‌های سنگین پیش بینی شده در قانون، طبق آمار موجود، بیشترین تعداد زندانیان کشور در این رابطه دستگیر شده‌اند. آثار سوء این امر از لحاظ مادی و معنوی برای کشور غیر قابل کتمان می‌باشد و لزوم آشنایی با ابعاد فراملی]]>

6- زمانی فرد به عمل بزهکارانه دست میزند که آمیزش او با کسانی که موافق شکستن قاعدهاند بیشتر از کسانی است که با شکستن قاعده مخالفاند. این بند در واقع اساس نظریه ساترلند است و به ارتباط فرد بزهکار و غیر بزهکاران اشاره میکند. به عبارت دیگر بر اساس این نظریه روابط فرد با دیگران هنگامی که به مسئله جرم ارتباطی ندارد و تا زمانی که با کار جرم آمیز پیوستگی نکند، اثری در ایجاد رفتار مجرمانه ندارد (سخاوت، 1385 :56-55 ).
7- فراوانی معاشرت از نظر دفعات وقوع، مدت، ارجحیت و شدت میتواند متفاوت باشد. یعنی میزان معاشرت فرد با افراد کج رفتار در مقابل افراد به هنجار مورد نظر است. فراوانی و مدت زمان معاشرت بسیار با اهمیتاند. ارجحیت با اهمیت است از این نظر که اگر رفتار موافق رعایت قانون در کودکی آموخته شود، فرد در وضعیتی متفاوت با کسی قرار دارد که از ابتدا به عدم رعایت قانون تشویق شده است. ارجحیت و شدت به منزلت معاشر، به اهمیت الگوی رفتار و میزان درگیری عاطفی فرد با آن مربوط میشود.
8- جریان یادگیری رفتارکجروانه از طریق معاشرت شامل تمام مکانیسم‌های یادگیری میشود که برای هر رفتار دیگری ضروری است. منظور این است که یادگیری کجروی تنها شامل تقلید نمیشود و عمیقتر از آن است.
9- در حالی که کج رفتاری بیان نیازها و ارزشهای کلی است، نمیتواند از طریق همان نیازها و ارزش‌ها توجیه شود. زیرا رفتار به هنجار هم بیان نیازها و ارزش‌هاست. کوشش بعضی محققین برای تبیین کج رفتاری از طریق نیازها و ارزشها مانند اصل خوشحالی، به دنبال منزلت بودن، انگیزه پولی و یا تحت فشار قرار گرفتن نمیتواند کج رفتاری را تبیین کند. زیرا این انگیزهها و گرایش‌ها در رفتارهای به هنجار هم وجود دارد (ممتاز،1381 :82 )
نظریه ساترلند یکی از قویترین نظریها در زمینه پیدایش انحرافات است که تا به امروز قدرت تبیین زیادی دارد. ساترلند در قالب نظریهاش معتقد بود که انحرافات عموماً در قالب گروههای نخستین نظیر گروه دوستان یا خانواده آموخته میشود. این گروهها بسیار متنفذتر از مأمورین و مسئولین رسمی مانند معلمان، کشیشان، افراد پلیس یا ابزارهای ارتباط جمعی نظیر فیلم و روزنامه میباشند. از نظر ساترلند فرآیند یادگیری رفتار بزهکارانه شامل تکنیکهای تبهکاری، انگیزهها، گرایشها و دلیل تراشیهای لازم برای آن میشود. بدین ترتیب یک جوان هم میآموزد که چگونه با موفقیت دزدی کند و هم چگونه استدلال بیاورد تا دزدی خود را توجیه کند و برای آن عذر بتراشد (رفیع پور،52:1378).
بر اساس این دیدگاه در ایران تحقیقات مختلفی انجام گرفته است و معاشرت با نزدیکان، همکاران و به ویژه دوستان معتاد و منحرف، تقلید از اطرافیان، معاشرت در محیطهای ناسالم و گوناگون از جمله مدرسه و محیطهای آموزشی نامطلوب از جمله عوامل اصلی اعتیاد به مواد مخدر ذکر شده است (کرم پور، 1379 : 32- 34 )
2-6- موقعیت جغرافیایی و تأثیر آن در قاچاق
قرار گرفتن ایران در مجاورت کانون “هلال طلایی” (افغانستان و پاکستان) و مسیر ترانزیت مواد مخدر، ضعف در انسداد فیزیکی مرزهای شرقی و وجود محرومیت در آنجا، وجود محله های آلوده و جرم زا، پدیده حاشیه نشینی و مناطق خاکستری (مناطقی خارج از مهار دولت و دارای اقتصاد بیمار) نمونه‌هایی از ابعاد جغرافیایی است.
عدم وجود ثبات سیاسی، اداری، اقتصادی در افغانستان از چندین دهه قبل به ویژه بعد از خروج شوروی سابق از این کشور تاکنون همواره منشأ بروز مشکلاتی در مرزهای شرقی کشور بوده است. به طوری که از 130 سال پیش بدین سو، افغانستان دست کم شش بار کانون انتشار امواج بحران زا به دولت‌های همجوار به ویژه ایران و پاکستان بوده است (زرقانی،1386: 16). با توجه به پیوندهای جغرافیایی افغانستان با ایران و مرزهای گسترده جغرافیایی این کشور با ایران که حدود 936 کیلومتر است. افغانستان با 57 منبع تنش و مشاجره پایه ای با همسایگانش تقریباً در قبال هر همسایه، 10 منبع مشاجره فعال یا پنهان دارد. افغانستان منابع تنش‌زای زیادی با ایران دارد، اما مهم‌ترین چالش‌های این کشور در مرزهای شرقی کشور عبارتند است از:
الف- مواد مخدر:
صدور مواد مخدر از افغانستان به ایران برای مصرف داخلی و انتقال به اروپا، در شمار منابع اصلی و فعال بودن تنش بین دو کشور بوده است (کریمی پور،1379: 150).مهم‌ترین چالش ایران با افغانستان، این است که ایران به رغم صرف هزینه های سنگین انسانی و مالی در طی سه دهه گذشته، همچنان با معضل مبارزه با قاچاق مواد مخدر از افغانستان به ایران روبرو است. بر اساس برخی آمارهای منتشر شده، مواد مخدر مهم‌ترین منبع اقتصادی مردم افغانستان است که آن کشور از این طریق سالانه بیش از 2/1 میلیارد دلار درآمد دارد. ایران به لحاظ همسایگی با افغانستان و به ویژه به این علت که راه عبور کاروان‌های قاچاق مواد مخدر است، لطمات زیادی را متحمل می‌شود. یکی از نتیجه های ورود کلان مواد مخدر از افغانستان به ایران، بالا رفتن آمار معتادان و جرم و جنایت‌های ناشی از ترانزیت و توزیع این مواد در کشور بوده است (کریمی پور،1379: 151).مهم‌ترین دلایل و چالش‌های تولید و قاچاق مواد مخدر در افغانستان عبارتند از: . .
1- گره خوردگی اقتصاد افغانستان با تجارت مواد مخدر
2- کم هزینه و سهل بودن کشت خشخاش
3- تقاضا، بستر ساز افزایش قیمت مواد مخدر
4- برخورد انفعالی دولت افغانستان با کشت خشخاش
5- نبود ثبات امنیتی در افغانستان
6- تأمین منابع مالی دولت از اقتصاد مواد مخدر
7- عملی نشدن کمک‌های مالی غربی‌ها به کشاورزان
8- پیش خرید تریاک توسط تجار مواد مخدر
9- وجود رقابت اقتصاد پنهان بین قوم پشتون و دیگر اقوام
10- دست نشانده بودن دولت افغانستان
11-افزایش گرایش به مصرف مواد مخدر (غنجی،1386: 265-261).قاچاق مواد مخدر و قاچاق کالا از جمله مسائلی است که هر سه کشور ایران، افغانستان و پاکستان برای مهار آن نیازمند یک همکاری نزدیک و سازنده هستند. مواد مخدر همواره از دغدغه های جدی و اساسی برای ایران بوده است. حال آن که دولتمردان پاکستان و افغانستان به دلیل وجود مشکلات و چالش‌های سیاست داخلی کمتر به آن پرداخته‌اند و تا کنون مبارزه با معضل مواد مخدر از اولویت‌های اساسی در سیاست گذاری این کشورها برخوردار نبوده است.
ب- پناهندگان افغانی
یکی دیگر از مشکلاتی که کشور ایران از گذشته های دور تا به امروز با آن دست به گریبان بوده و هنوز نیز می‌باشد، اوضاع آشفته کشور افغانستان است. این کشور در همسایگی ایران و پاکستان قرار گرفته و مرزهای طولانی با هر دو کشور دارد. وجود ثبات و امنیت در افغانستان به عنوان همسایه مشترک دو کشور از دغدغه های اساسی ایران و پاکستان است. کشور ایران جمعیت کثیری از پناه جویان افغانی را پذیرفته که به علت وجود ناامنی در افغانستان و نبود زیر ساخت‌های اقتصادی جهت ادامه معیشت قادر به بازگشت به کشور خود نیستند و این امر هزینه سنگینی را به کشور تحمیل ساخته است. هم چنین وجود ناامنی داخلی در افغانستان تأثیر به سزایی بر امور امنیتی کشورمان خواهد داشت و زمینه ساز به وجود آمدن بحران امنیتی خواهد شد (احمدی پور،1390: 502). هجوم مهاجران افغانی جدای از آن که ثبات داخلی را تهدید می‌کند، موجی از تنش‌های داخلی را به وجود می‌آورد که موجب می‌شود یک هزینه اضافی بر سیستم‌های اقتصادی دولت‌های این منطقه، برای جواب گویی به حداقل نیازهای معیشتی این مهاجران تحمیل شود. هم چنین روی آوردن گروه‌هایی از این مهاجرین به کارهای خلاف مثل قاچاق مواد مخدر، سرقت، آدم ربایی و غیره، هراس و وحشت را در بین مردم دو کشور ایران و پاکستان ایجاد و امنیت داخلی را شکننده می‌سازد. زاغه نشینی در اطراف شهرهای بزرگ و تکدی گری از پیامدهای حضور مهاجرین افغانی در فضای جغرافیایی ایران است. 2-7- محیط و تأثیر آن در ارتکاب
محیط نیز از جمله عوامل تأثیرگذار در پیدایش رفتارهای شایسته و یا ناشایست است. اگر در منزل و خانه، کوچه، خیابان و مدرسه، و محیط پیرامون زمینه و شرایط مساعدی برای بزهکاری وجود داشته باشد، فردی را که آمادگی انحراف در او وجود دارد، به سوی جرم و ارتکاب رفتار بزهکارانه سوق می‌دهد.
“به مجموعه عواملی که از خارج ارگانیسم را در بر می‌گیرد و در آن اثر می‌کند محیط می‌گویند. به عبارت دیگر محیط مجموعه شرایط و عواملی است که تاریخ، طبیعت، جامعه، روابط فردی و ویژگی‌های خانوادگی و ارثی می‌سازد و از درون و برون فرد را در خود می‌گیرد و می‌پروراند تا جایی که برخی از اندیشمندان عقیده دارند که انسان زاده محیط خود است.”(ستوده،1376: 72)
کلمه محیط که در جامعه شناسی جنائی به کار می‌برند معادل کلمه “می لیو20″است. این واژه در زبان فرانسه از تغییر و ترکیب دو کلمه “مدیوس21” و “لوکوس22” به معنی نقطه مرکزی پدید آمده است. (کی نیا،1373: 463) محیط یکی از عواملی است که در بروز بزهکاری می‌تواند موثر باشد. “تأثیر محیط در ساختن شخصیت افراد آدمی بسیار مهم است و مردم‌شناسان به حق اهمیت چهارچوب فرهنگی و اجتماعی را در تکوین شخصیت تأکید کرده‌اند.”(سعیدیان،1386: 4909)
بعضی از اندیشمندان بین محیط و اطراف تفکیک قائل شده‌اند و آن را این چنین تبیین نموده‌اند که “اطراف مبین وضع غیر ثابت گذران و آنی می‌باشد. محیط مبین کیفیت قابل دوام و دائمی و کلیه شرایط و امور و دقایقی است که موجب تکامل هر موجود زنده و به خصوص تحول شخصیت انسانی می‌شود.”(دانش،1376: 52) “نخستین دانشمندی که به کمک اعداد همبستگی محیط جغرافیایی و جرم را نشان داده است فیزیک دان منجم بلژیکی کتله بوده است.”(کی نیا،1373: 469) جامعه‌شناسان جنائی و جرم‌شناسان طبقه بندی‌های مختلفی از محیط ارائه داده‌اند. اما متداول‌ترین این تقسیم بندی محیط طبیعی یا جغرافیایی و محیط اجتماعی می‌باشد: محیط جغرافیایی یا محیط طبیعی: “محیطی است که افراد در آن زیست می‌کنند.”(دانش،1376: 53)
“تمام شرایط و پدیده های طبیعی که مستقل از اراده انسانند و بر زندگی او تأثیر می‌گذارند، محیط طبیعی نامیده می‌شود.”(ستوده،1376، ص 72) با توجه به تعاریف بالا از محیط طبیعی می‌توان مواردی همچون میزان حرارت در طول فصل سال (گرما و سرما)، رطوبت، تغیر فصول، کوهستانی، ساحلی، جنگلی، صحرایی، شهر، روستا، جمعیت زیاد، وضعیت ساختمان‌ها و… را از این موارد دانست.
محیط اجتماعی: “که شامل محیط عمومی و محیط شخصی است که ابتدا در روابط فشرده و کوچک‌تر و سپس در محیط فرهنگی، اقتصادی و غیره باید مورد مطالعه قرار بگیرد.” (دانش،1376: 53)
البته جامعه‌شناسان و جرم‌شناسان تقسیم بندی‌های دیگری برای محیط اجتماعی ارائه کرده و آن را به محیط عمومی یا کلی و شخصی تقسیم می‌کنند. در این تقسیم بندی محیط عمومی را محیطی دانسته‌اند که: “شامل اوضاع و احوال و وضع کلی اجتماعی است که در تمام افراد یک جامعه و یک کشور تأثیر دارد.”(دانش،1376: 53) اما “محیط شخصی برعکس محیط کلی فقط شامل اطرافیان فرد می‌شود. این محیط، فردی را که در بر گرفته تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و در او اثر خاصی می‌بخشد و معمولاً این اثرات قاطع می‌باشد.”(کی نیا،1373: 501)
محیط شخصی خود دارای تقسیم بندی دیگری که آن را چهار نوع ذکر کرده‌اند؛1- محیط حتمی یا اجتناب ناپذیر 2- محیط اتفاقی 3-محیط انتخابی 4- محیط تحمیلی.
– محیط حتمی یا اجتناب ناپذیر محیطی است که طفل در آنجا چشم به دنیا گشوده و در آنجا رشد خود را آغاز نموده و شخصیت او در آنجا پی ریزی می‌شود. این محیط همان محیط خانوادگی است که در برگیرنده محیط جغرافیائی، تاریخی، شهر، روستا، کوچه و منزل شخص می‌باشد.
– محیط اتفاقی که شامل محیط مدرسه، محل کار آموزی، خدمت سربازی و… می‌باشد که دوران خاصی از زندگی شخص است و معمولاً پایدار نیست و به صورتی موقتی فرد در این محیط قرار می‌گیرد و در طی ادوار مذکور، بعضی از مختصات روانی فرد شکل گرفته و تکامل می‌یابد. (کی نیا،1373؛ دانش،1376)
– محیط انتخابی؛ “محیط انتخابی محیطی است که خود فرد انتخاب می‌کند و تقریباً جنبه تحمیل و فشار ندارد، و شامل محیط خانوادگی می‌شود که با انتخاب همسر و امر زنا شویی آغاز می‌گردد.”(ستوده،1376: 74)
– محیط تحمیلی؛ محیطی است که آزادی فرد در آن محدود شده یا از او سلب گردیده است و به عبارتی فرد در انتخاب آن نقشی ندارد. بنابراین، ندامتگاه، کانون اصلاح تربیت و مؤسسات مشابه جزء محیط تحمیلی محسوب می‌شوند. (کی نیا،1373) تقسیم بندی‌هایی که از محیط شخصی به عمل آمده است مورد قبول اکثر جامعه‌شناسان جنائی و جرم‌شناسان می‌باشد. “در تقسیمات چهارگانه محیط شخصی بین محققان اختلاف نظری نیست. اختلاف اگر وجود داشته باشد در محتوا و مصادیق آن‌هاست که بر حسب جوامع مختلف تا حدودی این مصادیق تغییر می‌یابند.”(کی نیا،1373: 502)
اما در مورد اینکه محیط در وقوع بزهکاری موثر است یا نه فرضیه‌ها و تحقیقات بسیاری مطرح گردیده است. محققان در این زمینه بر این باورند که محیط اجتماعی و طبیعی و زیر مجموعه های آن در بزهکاری و تکوین شخصیت فرد موثر است و حسب مورد این عامل می‌تواند در ایجاد بزهکاری و آماده کردن زمینه های آن، یا برعکس مانعی برای پیشگیری از جرایم و کاهش نرخ بزهکاری باشد. نظریه تأثیر محیط بر انسان‌ها مربوط به زمان معاصر نیست بلکه از زمان‌های قدیم مورد توجه بوده است. “بقراط حکیم بزرگ‌ترین پزشک عصر باستان، نخستین کسی بود که درباره تأثیر محیط جغرافیایی اظهار نظر کرده است به پزشکان توصیه می‌کرد که در اقلیم، فصول، بادها، هوا…تعمق بیشتری بنمایند و از تأثیر این عوامل غافل نمانند و از آن برای بهبودی آدمیان حد اعلای بهره برداری را به عمل آورند.”(کی نیا،1373: 465)
لاکاسین23 معتقد است که:بزهکاری همانند یک میکروب اجتماعی است. این میکروب در محیطی که شرایط پروراندن تبهکار نداشته باشد، بروز نکرده، و جرمی اتفاق نمی‌افتد بلکه در صورتی جرمی بروز می‌کند که شرایط و عوامل آن فراهم باشد و بدین اعتبار، هر جامعه بزهکارانی دارد که شایسته همان جامعه است، زیرا محیط اجتماعی بر اثر عوامل مختلف، در فرد اثر کرده، او را به طرف ارتکاب جرم می‌کشاند. (ستوده،1376: 56)
علاوه بر علم جرم شناسی مطالعه محیط اجتماعی و کیفیت جرم زائی و دخالت آن در بروز بزهکاری از موضوعات اختصاصی جامعه شناسی]]>

از سوی دیگر، امروزه فشارها و مشکلات اقتصادی، احتمال دو شغله بودن یا اشتغال نان‌آوران خانواده در مشاغل کاذب یا غیر مجاز را افزایش داده است. همین مسئله منجر به کم توجهی آنان نسبت به نیازهای جوانان، رفع مشکلات روحی و روانی و تربیت صحیح و شایسته آن‌ها گر دیدهاست. در این زمینه، انعکاس شرایط افسانه ای برخی زندگی‌ها و نمایش فاصله های طبقاتی توسط رسانه‌ها نقش مؤثری در ازدیاد این مشکل دارند. در یک پژوهش صورت گرفته در استان قم در ارتباط با علل و عوامل سرقت در میان جوانان قمی، سارقان مورد مطالعه چنین پاسخ داده‌اند:
“اگر شغل مناسبی داشتم” ; “اگر از نظر مالی بی نیاز بودم” و “اگر مسکن مناسبی داشتم” دست به سرقت نمی‌زدم. از سوی دیگر، بر اساس یافته های همین پژوهش، حدود 47 درصد افراد یا بی کارند و یا فاقد درآمد و حدود 69 درصد افراد سارق و خانواده های ایشان در این پژوهش، زیر خط فقر قرار دارند! در حالی که، به گزارش بانک جهانی میانگین شهروندان ایرانی که زیر خط فقر زندگی می‌کنند از 47 درصد در سال 1357 (1978) به 16 درصد در سال 1378 (1999) کاهش یافته است.
علاوه بر این، پژوهش‌های نظری نیز مؤید این دیدگاه است که فقر زمینه ساز بسیاری از معضلات اجتماعی است. برای نمونه، از نظر مرتون هنگامی که افراد نتوانند وسایل لازم را برای رسیدن به هدف‌های مورد نظر در اختیار داشته باشند (و یا جامعه در اختیار ایشان قرار ندهد)، و هدف اصلی فراموش شود، افراد اهداف و آرمان‌های مورد نظر جامعه را نمی‌توانند با پیروی از راه های مجاز و نهادی شده تعقیب کنند، از این رو، دزدی، فریب کاری، فساد، رشوه، و ارتکاب انواع جرایم در جامعه افزایش می‌یابد.
جرم‌شناسان معتقدند که نابرابری درآمد در جوامع مختلف هم تولید فشار مینماید و هم باعث افزایش میزان جرم در آنها میشود. به خاطر این که شکاف عمده بین فقیر و غنی، کینهتوزی وعدم اعتماد را به وجود میآورد و چنین وضعیتی سرانجام منجر به خشونت و جرم میشود. در جوامعی که در آنها نابرابری درآمد افزایش یافته است یک نوع حقارت و سرافکندگی در افراد کم درآمد ایجاد میشود که این عامل باعث ایجاد انگیزههای مجرمانه در برخی از این افراد میگردد. روانشناسان یادآوری کرده‌اند که تحت این شرایط مردان جوان نسبت به وضعیت خود نگران خواهند شد، در نتیجه نسبت به افرادی که از وضعیت مطلوبی برخوردار هستند حسادت خواهند ورزید. چنانچه آنها نسبت به استفاده از شیوههای پرخاشگرانه و مخاطره آمیز در رقابتهای اجتماعی ناتوان باشند، شانس کمتری برای موفقیتهای آینده خواهند داشت. به همین خاطر اکثر این افراد مرتکب جرم و خشونت میشوند. این فرآیند تحت عنوان تئوری محرومیت نسبی بیان گردیده است.
می‌توان چنان گفت که آثار تخریبی فقر در جامعه بسیار وسیع‌تر از آثار اقتصادی آن است. “در خانواده های تهیدست، بخش بزرگی از درآمد خانوار از کار زنان تأمین می‌شود، در حالی که خانوارهایی که زنان در رأس آن‌ها هستند، هم زیادند و هم بر شمار آن‌ها در میان فقرا افزوده می‌شود.” 2-4-1-1- بیکاری
بیکاری معضل اجتماعی دیگری است که هم آسیب‌های جدی فردی و هم آسیب‌های قابل ملاحظه اجتماعی را در دامن دارد. بیکاری به ویژه در نسل پر انرژی و جوان که انرژی و قدرت و نیروهای آن‌ها راکد و بی‌مصرف باقی می‌ماند نمود بیشتری پیدا می‌کند و زمینه را برای انواع انحرافات اجتماعی فراهم می‌سازد. وجود فرصت‌های همیشه خالی، عدم تحمل بیکاری، فقدان قدرت تأمین نیازها به دلیل نداشتن درآمد، زمینه‌هایی آماده برای کاشت بذر جرم و انحرافات می‌باشند.
از دیدگاه جامعه‌شناسان و روان‌شناسان بی کاری یکی از ریشه های مهم بزهکاری و کج‌روی افراد یک جامعه است. بی کاری موجب می‌شود که افراد بیکار جذب قهوه خانه‌ها و مراکز تجمع افراد بزهکار شده، به تدریج، به دامان انواع کج‌روی های اجتماعی کشیده شوند. علاوه بر این، چون بی کاری زمینه ساز بسیاری از انحراف است، افراد با زمینه قبلی و برای کسب درآمد بیشتر دست به سرقت می‌زنند؛ چرا که فرد به دلیل نداشتن شغل و درآمد ثابت برای تأمین مخارج زندگی مجبور است به هر طریق ممکن زندگی خود را تأمین نماید. از نظر چنین فردی، بزهکاری به ظاهر معقولترین و بهترین این راه‌هاست. حاصل تحقیقات صورت گرفته نیز حکایت از تأثیر قاطع بی کاری و فقر بر افزایش بزهکاری دارد.
“هنگامی که شمار زیادی از مردان جوان، فاقد شغل هستند، اجتماعات اطراف آن‌ها فرو می‌شکند. این اتفاق، زمانی که شمار زیادی از زنان جوان ازدواج نکرده، دارای بچه می‌شوند نیز روی می‌دهد…مردانی که تکیه گاه و پشتیبان خانواده ای نیستند، راه های دیگری رامی یابند که نشان دهند مرد هستند و این راه‌ها ممکن است اشکال تخریبی گوناگونی را به خود بگیرند.”(والک لیت،1386، ص 189) بدین ترتیب، راهبردهایی که بتواند معضلات اجتماعی را در سطوح خرد و کلان برطرف کنند، بی تردید به نظام تأمین اجتماعی و اقتصادی هر کشور بستگی کامل دارد. “بنابراین، توجه به پدیده‌هایی که امنیت اجتماعی و اقتصادی فرد را به خطر می‌اندازد و نیز توجه به عواملی که به احساس کم ارزشی فرد انجامیده و او را به جدایی و انزوا از متن جامعه سوق می‌دهد، از جمله گام‌های مهم پیش گیری است. (ریاحی،1386: 158)”
کار و فعالیت اقتصادی دارای آثار مادی و معنوی فراوانی در زندگی فردی و اجتماعی فرد می‌باشد. از نظر روانی کار و تلاش موجب از بین رفتن تنبلی که منجر به حساسیت، زودرنجی، عصبانیت، پرخاشگری و یأس و ناامیدی می‌شود، می‌گردد. علاوه بر آن کار کردن موجب تجربه اندوزی، استقلال و اعتبار شخص می‌شود و مقابله با مشکلات را برای فرد آسان می‌سازد. کار کردن و متعاقب آن درآمد اقتصادی موجب می‌گردد که اوضاع اقتصادی خانواده و جامعه وضع مطلوبی پیدا کند و نهایتاً وضع مناسب اقتصادی موجب می‌گردد تا بخش بیشتری از درآمدها صرف خدمات و رفاه عمومی گردد و فقر و تکدی گری از جامعه رخت بر بندد. همچنین بهداشت و سلامت جسمانی و روانی افراد جامعه بیشتر تأمین شود و تعلیم و تربیت مطلوب‌تری برای آنان مهیا گردد. در مقابل بیکاری آثاری بسیار فراتر از فقدان درآمد دارد. می‌توان چنین توجیه نمود که هرچند درآمد کم خود ممکن است عواقب و آثار سویی داشته باشد اما اشتغال داشتن به کاری و داشتن مشغله و پر شدن اوقات اشخاص می‌تواند از تنبلی و بیکاری و عواقب آن که آثار سوء بیشتری در پی دارد جلوگیری کند هرچند که شخص از این طریق نتواند درآمد مکفی را بدست آورد. 2-4-1-2- نظریههای خرده فرهنگ
نظریههای خرده فرهنگی به تبیین این که چگونه مردم با زندگی در محلات بی سازمان نسبت به انزوای اجتماعی و محرومیت اقتصادی واکنش نشان میدهند، پرداختهاند. به خاطر تحلیل رفتگی سبک زندگی، ناکامی و افسردگی اعضای طبقات پایین‌تر جامعه یک خرده فرهنگ مستقلی را با مجموعه قوانین ارزشهای خودی ایجاد میکنند. درحالی‌که فرهنگ طبقات متوسط بر تلاش و کوشش زیاد، به تأخیر انداختن ارضاء نیازها و آموزش رسمی تأکید دارد، خرده فرهنگ طبقات پایینتر به هیجانات، قلدری، ریسک کردن، شجاعت و ارضاء فوری نیازها تأکید مینماید. هنجارهای خرده فرهنگی اغلب با ارزشهای متداول جامعه تضاد پیدا میکند، به خاطر این که افراد فقیر شهری دریافتهاند که از عهده تقاضاهای رفتاری طبقه متوسط جامعه برآمدن غیر ممکن است. در نتیجه ساکنان محلات فقیرنشین مجبور میشوند قانون را زیر پا بگذارند و از قوانین فرهنگ کجرو پیروی نمایند (مبارکی،79:1383).
این نظریه بر بزهکاری جوانان متمرکز شده و در یک تحلیل جامعه شناختی، بزهکاری جوانان را بر حسب ویژگیهای خرده فرهنگی آنها مانند ارزشها، باورها، عادات و شیوههای زندگی مورد بررسی قرار میدهد. از جمله کوهن11(1955)، کلووارد12و اوهلین13 (1960)ماتزا14(1964) و میلر15(1975) معتقدند که توجه به خرده فرهنگها در تبیین بزهکاری جوانان از اهمیت خاصی برخوردار است. زیرا جوامع مدرن با خرده فرهنگهای متفاوت ساخته شدهاند و رفتاری که در یک جایگاه خرده فرهنگی خاص به عنوان رفتار بههنجار شناخته شده است، ممکن است در جایگاه خرده فرهنگی دیگر به عنوان رفتار انحرافی در نظر گرفته شود (احمدی، 1377 : 77 ).
2-5- نقش گروه دوستان در روی آوری به ارتکاب جرم
متأسفانه یکی از مسایلی که اغلب خانواده‌ها با آن روبه رو هستند عدم تفاهم فکری والدین با فرزندانشان می‌باشد؛ به طوری که محیط و جوّ خانوادگی در اثر این عدم تفاهم به ناآرامی و تشنج سوق داده شده و به جای اینکه فرزندان در محیط خانه احساس امنیت کند و به آرامش برسد دچار استرس و عدم تعادل روحی و روانی خواهد شد. چنین محیط خانوادگی باعث خواهد شد که فرزند به محیط اجتماع و دوستان کشیده شده و آن‌ها را از والدین خود دلسوز تر و مهربان‌تر بیابد و تا آنجا که سخنان و طرز تفکر آنان را خیلی راحت پذیرفته و بر سخنان والدین خود ترجیح داده و پا در جاده ناامنی و فساد بگذارد. هر یک از افرادی که در جامعه زندگی می‌کنند ممکن است در اثر برخورد به مانع در تأمین احتیاجات شخصی و عدم توانایی در رفع این موانع دچار اضطراب و ناراحتی شود و در این زمینه میل دارد به طور غیر رسمی با دیگران صحبت کند. در اثر همین تمایل روابط دوستانه برقرار می‌شود و دسته های کوچک غیر رسمی شکل می‌گیرد. (شریعتمداری،1390) هرچند تأثیر والدین بر فرزند در نوجوانی هم ادامه می‌یابد ولی در این دوره باید به تأثیر بیشتر دوستان معتقد بود. زیرا که در این دوره نوجوان از والدین خود از نظر عاطفی فاصله می‌گیرد و تمایل بیشتری به گذراندن اوقات با دوستان خود پیدا می‌کند. نوجوان این دوره را بهترین اوقات عمر خود می‌داند و اعم فعالیت‌های درسی و غیر درسی را با دوستان خود انجام می‌دهد. انجام کارهایی چون فعالیت‌های ورزشی، گردش، ماشین سواری و حتی دعوا و نزاع و اعمال تخریبی از جمله کارهایی است که نوجوانان معمولاً با دوستان خود انجام می‌دهند. (کرباسی و وکیلیان،1389) در صورتی که نوجوان فشار فزاینده ای از طرف دوستان خود برای همانند شدن در فکر و عمل با آن‌ها احساس کند منجر به ناسازگاری بیشتر او با والدینش می‌شود؛ چرا که گاهی ممکن است دوستان انجام عملی را نشانه تهور بدانند در صورتی که والدین انجام آن عمل را نهی می‌کنند بنابراین نوجوان تلاش می‌کند که خود را با دوستان بیشتر هماهنگ و شبیه کند تا بتواند به گروه دوستان خود تعلق داشته باشد. در این دوران همانند سازی با ارزش‌ها و برنامه های گروه دوستان بسیار زیاد می‌شود در صورتی که حتی اگر پای پیشنهاد غیر قانونی و غیر اخلاقی در میان باشد نوجوان آن را می‌پذیرد و ارزش‌های دوستان را بر ارزش‌های والدین ترجیح می‌دهد. (کرباسی و وکیلیان،1389) “یکی از متداول‌ترین تبیین‌ها برای بزهکاری جوانان که نظریه‌پردازان خرده فرهنگی نظیر کوهن و ماتزا16 بر آن تأکید کرده‌اند، کاربرد مستقیم الگوهای بزهکاری است که در گروه همسالان به جوانان منتقل می‌شود.”(بیات و همکاران،1387، ص 112)
“مرتون17 بر این باور است که برخی از جوانان قشرهای محروم جامعه با تشکیل گروه های همسال به رفتار بزهکارانه مشغول می‌شوند زیرا بعضی از نیازهای آنان به ویژه نیازهای عاطفی تنها در بیرون از خانواده و مدرسه می‌تواند ارضاء شود.”(بیات و همکاران،1387، ص 112)
“اگر یک واقعیت مسلم در جرم شناسی وجود داشته باشد این است که بخشی از بزهکاران مزمن جوان با دوستانی که آنان نیز با نظام عدالت کیفری دچار مسئله هستند معاشرت می‌کنند. هرچقدر که یک نوجوان دارای دوستان بزهکار بیشتری باشد، به همان اندازه گرایش او به ارتکاب جرم بیشتر خواهد بود.”(والک لیت،1385، ص 155)
هنگامی که در جامعه تضاد نسلی بروز کند و بین والدین و فرزندان از نظر روان شناختی و اجتماعی شکاف ایجاد شود و این دو نسل به تفاهم و نقاط مشترکی دست نیابند نسل جدید الگو و گروه مرجع خود را تغییر می‌دهد و دیگر خانواده خود را به عنوان گروه مرجع انتخاب نمی‌کند، بلکه گروه مرجع او نهادها یا افرادی می‌شوند که با معیارها و الگوهای خاص او هم نوایی بیشتری داشته باشند. در این شرایط احتمال رابطه دوستانه با افراد ناباب بیشتر می‌شود و در صورت ادامه معاشرت با این افراد زمینه انحراف در افراد دیگر نیز فراهم می‌شود. البته در این مورد که داشتن دوستان ناباب و بزهکار باز عوامل بزهکاری است یا اینکه نوجوانان جامعه ستیز، کج رو و خلاف کار با کسانی معاشرت می‌کنند که دارای افکاری مثل خود می‌باشند اختلاف نظر وجود دارد. (معظمی،1389) 2-5-1- نظریه پیوند افتراقی18
این رویکرد توسط ادوین ساترلند برای نخستین بار در سال 1939 و در نخستین ویرایشهای کتاب او به نام اصول جرم شناسی مطرح شد. وی آنرا به تدریج و به همکاری دونالد کرسی، در ویرایشهای بعدی کتاب یاد شده، کامل نمود.
نظریه پیوند افتراقی بر این نکته تأکید دارد که نزدیکان و همآلانی که بزهکار باشند تأثیر زیادی بر تشکیل و تقویت نگرش بزهکاری میگذارند و فرد را به سوی بزهکاری سوق میدهند. نظریه پیوند افتراقی محتوای اجتماعی بزهکاری را در نظر دارد و فرد بزهکار را در جایگاه اجتماعی او از حیث رابطه‌اش با خانواده، محله، رفقا و مصاحبان در نظر میگیرد (مشکانی،1381:11 ).ساترلند درباره چگونگی انتقال فرهنگی کجروی اظهار میدارد که کجروی از طریق یک گروه جریان ارتباطات اجتماعی حاصل میشود که در واقع اصطلاح “یار بد”19را زنده میکند (عدل،321:1383).
نظریه ساترلند شامل 9 خصیصه به قرار زیر است:
1- عمل مجرمان آموختنی است، نه موروثی. یعنی تا فرد آن را نیاموزد به فکر انجام دادن آن نمیافتد.
2- آموزش از طریق ارتباط فرد با سایر افراد صورت میگیرد و عموماً به صورت شفاهی و به کمک کلمات است و فقط در برخی موارد ممکن است از طریق حرکات چهره و قیافه انجام گیرد.
3- بخش اعظم آموزش رفتار بزهکارانه در گروههای نزدیک که با فرد روابط صمیمانه دارند انجام میگیرد.
4- آموزش عمل مجرمان مراحل مختلفی دارد.
الف: فنون ارتکاب جرم که گاه پیچیده و گاه ساده است.
ب: جهت دادن به انگیزهها، گرایشها، کششهای درونی و توجیه عمل مجرمانه.
5- کسب انگیزهها و میل به ابراز کششهای درونی آموختنی است. همه مردم جامعه نظر مطلوب نسبت به رعایت هنجارهای حقوقی ندارند. در برخی موارد فرد با گروهی]]>