چکیده
جنگلهای حرا در مناطق ساحلی جنوب کشور ایران قرار دارند و به دلیل کارکردهای بی‌شمار و ارزشهای زیست‌محیطی حفاظت، احیاء و توسعه آن‌ها ضروریست. تصمیمگیری طریقه عمل در مسیری خاص، به صورت آگاهانه جهت نیل به اهداف می‌باشد تا بدین طریق گزینه‌ای مناسب در میان انواع گزینه‌ها انتخاب شود. یک مسئله مبتنی بر تصمیمگیری مکانی زمانی مطرح می‌شود که بین وضعیت مطلوب و موجود از دیدگاه تصمیم‌گیر اختلاف وجود داشته باشد. با توجه به مسئل? تصمیمگیری مکانی، ارزیابی صحیح روش‌ها و انتخاب مناسب‌ترین مکان جهت اجرای پروژه با توجه به شرایط حال حاضر یکی از مسائل مهمی است که پیش‌روی تصمیم‌گیران قرار دارد. ماهیت چند معیاره بودن تصمیمگیری، انتخاب فن‌آوری مناسب، فقدان اطلاعات کامل و به روز و کم تجربه بودن تصمیم‌گیران موجب پیچیدگی موضوع و ایجاد چالش درانتخاب روش تصمیمگیری و نهایتأ انتخاب مکان مناسب جهت اجرای پروژه می‌گردد. جنگلهای حرا از جمله منابع پایدار می‌باشد که امروزه توجه زیادی را به خود معطوف کرده است. توانایی‌های سامانه اطلاعات جغرافیایی در زمین? مکان‌یابی سبب شده است تا در مکان‌یابی مناطق مستعد احیاء بیولوژیک مورد استفاده قرار گیرد. هدف از این بررسی مشخص کردن مناسب‌ترین مناطق جهت احیاء بیولوژیک جنگلهای حرا با استفاده از روش تصمیمگیری چند معیاره مکانی در رویشگاه سیریک است. در این پژوهش مؤثرترین معیارها جهت مناطق مستعد احیاء بیولوژیک شامل عمق آب، پراکنش گونه‌های حرا و چندل، نقاط حضور گونه گل‌خورک، طبقات شیب، بافت خاک، هدایت الکتریکی، خط جزر و مد، ژئومورفولوژی ساحلی، کاربری اراضی (ساحلی) و خورها بودند. سپس با استفاده از نظر کارشناسان و با روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) معیارها پهنه‌بندی و وزن‌دهی شدند. قاعده های تصمیمگیری همپوشانی شاخص، تحلیل سلسله مراتبی، FUZZY AHP، جهت شناسایی مکان‌های بهینه مورد استفاده قرار گرفت. تفسیر خروجی‌ها بیانگر تفاوت در نتایج روش‌هاست. در نهایت جهت حصول اطمینان از صحت نتایج با کنترل زمینی بررسی شد. روش همپوشانی به عنوان بهترین قاعده تصمیمگیری جهت شناسایی مناطق مناسب جهت احیاء بیولوژیک جنگلهای مانگرو در رویشگاه سیریک استان هرمزگان معرفی گردید.
واژه‌های کلیدی:
تصمیمگیری، همپوشانی شاخص، فازی،AHP، جنگلهای مانگرو، رویشگاه سیریک
تشکر و قدردانی
خدای مهربان را سپاس که فرصت زندگی و توانایی دانشاندوزی را تاکنون در اختیارم نهاد. اکنون بر خود لازم میدانم مراتب سپاس و قدردانی خود را نثار عزیزانی کنم که تاکنون مرا یاری نمودند.
از پدر، مادر ، برادران و خواهران مهربانم که در تمامی مراحل زندگی و تحصیلم همواره حامی و پشتیبانم بودند سپاسگزارم، پیمودن این راه بدون این عزیزانم ممکن نبوده و نیست.
از استاد عزیز و بزرگوارم آقای دکتر یحیی اسماعیل‌پور، برای تمام آموزهها و شکیباییهایشان سپاسگزارم، قدردانی از ایشان در قالب کلمات میسر نیست.
از استاد عزیز و بزرگوارم آقای مهندس علیرضا کمالی که در کمال سعه‌صدر، با حسن خلق و فروتنی، از هیچ کمکی در این عرصه بر من دریغ ننمودند، صمیمانه سپاسگزارم.
از استاد گرامی و بزرگوارم آقای مهندس امید ذاکری برای بازخوانی این پژوهش کمال تشکر رادارم.
فهرست عناوین
صفحه
1. مقدمه 2
1. 1. بیان مساله 3
1. 2. ضرورت انجام تحقیق 5
1. 3. سؤال‌های اصلی تحقیق 6
1. 4. فرضیه‌های تحقیق 7
1. 5. اهداف تحقیق 7
1. 5 .1. اهداف کلی تحقیق 7
1. 5 .2. اهداف کاربردی تحقیق 7
1. 6. مرور منابع 7
1. 6 .1. تحقیقات توصیفی جنگلهای مانگرو خلیج فارس و دریای عمان 8
1. 6 .2. تحقیقات مرتبط با خدمات اکوسیستم‌های مانگرو ایران 11
1. 6 .3. تحقیقات مربوط به پایش و اندازه‌گیری جنگلهای مانگرو ایران 11
1. 6 .4. تحقیقات مرتبط با جنگل‌کاری و تولید نهال مانگرو در ایران 15
1. 6 .5. تحقیقات خارجی 16
2. مبانی تئوری و نظری 22
2. 1. تعاریف 22
2. 1 .1. اکوسیستم جنگلهای جنگلهای مانگرو در جهان 23
2. 1 .2. گیاهان مانگرو 23
2. 1 .3. عوامل مؤثر بر شکل‌گیری مانگروها 24
2. 2. توزیع و پراکنش جغرافیایی 25
2. 2 .1. موقعیت طبیعی رویشگاه‌های مانگرو استان هرمزگان 25
2. 2 .2. پراکنش رویش‌های مانگرو در سواحل جنوبی ایران 26
2. 2. 2. 1. استان سیستان و بلوچستان 26
2. 2. 2. 2. استان هرمزگان (از شرق به غرب) 26
2. 2. 2. 3. استان بوشهر 26
2. 2 .3. وسعت جنگلهای مانگرو ایران 27
2. 2 .4. جنگلهای مانگرو استان هرمزگان 30
2. 2. 4. 1. پراکنش 31
2. 2. 4. 2. وسعت 32
2. 3. تشریح پوشش گیاهی 34
2. 3 .1. عناصر درختی رویشگاه‌های مانگرو استان هرمزگان 34
2. 3. 1. 1. درخت حرا 34
2. 3. 1. 2. درخت چندل 38
2. 3 .2. فنولوژی گونه‌های حرا و چندل 41
2. 3 .3. گونه‌های علفی همراه در رویشگاه‌های مانگرو استان هرمزگان 43
2. 3 .4. ساختار جنگلهای مانگرو رویشگاه سیریک 43
2. 4. تصمیمگیری 48
2. 4 .1. تصمیم گیری چند معیاری ( MCDM ) 48
2. 4. 1. 1. مدلهای چند هدفه (MODM) 48
2. 4. 1. 1. مدل های چند شاخصه (MADM) 48
2. 4 .2. انواع مدلهای MADM 50
2. 4. 2. 1. روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) 50
2. 4 .3. معیارهای ارزیابی 53
2. 4 .4. نسبت سازگاری (C.R.) 53
2. 4 .5. سامانه پشتیبانی تصمیم گیری (DSS) 55
2. 4 .6. سامانه پشتیبانی تصمیم گیری مکانی (SDSS) 56
3. مواد و روش‌ها 58
3. 1. مقدمه 58
3. 2. معرفی منطقه موردمطالعه 58
3. 2 .1. موقعیت جغرافیایی 58
3. 2 .2. وضعیت آب و هوایی 59
3. 2 .3. خاکشناسی و محدودیت اراضی 59
3. 2 .4. زمین‌شناسی 61
3. 2 .5. پوشش گیاهی و کاربری اراضی منطقه 61
3. 3. روش انجام کار 63
3. 3 .1. شناخت مسئله 64
3. 3 .2. ابزار مورد استفاده 64
3. 3 .3. جمع آوری داده 64
3. 3 .4. آماده‌سازی داده‌ها 64
3. 3 .5. تشکیل پایگاه داده 65
3. 3 .6. معیارهای مؤثر در مکان‌یابی مناطق مستعد احیاء بیولوژیک جنگلهای مانگرو 65
3. 3 .7. لایههای اطلاعاتی 65
3. 4. ایجاد لایه های اطلاعاتی 66
3. 4 .1. لایه‌ی شیب زمین 66
3. 4 .2. لای? کاربری اراضی (ساحلی) 67
3. 4 .3. لایه ژئومورفولوژی 70
3. 4 .4. لایه خورهای ساحلی 72
3. 4 .5. لایه خط جزر ومد 73
3. 4 .6. لایه پراکنش گونه‌های جنگلی مانگرو 75
3. 4 .7. لایه پراکنش گل‌خورک 77
3. 4 .8. لایه بافت خاک 78
3. 4 .9. لایه EC 79
3. 4 .10. لایه هیدروگرافی (عمق آب) 80
3. 4 .11. لایه ارتفاع 82
3. 5. وزن‌دهی به معیارها 82
3. 6. محاسبه نرخ سازگاری 83
4. نتایج 86
4. 1. قواعد تصمیمگیری یا روش‌های مختلف ترکیب لایه‌ها 86
4. 2. تلفیق لایههای اطلاعاتی و اولویت‌بندی مکان‌ها 86
4. 2 .1. تعیین ارزش معیار شیب 86
4. 2 .2. تعیین ارزش معیار کاربری ساحلی 87
4. 2 .3. تعیین ارزش معیار ژئومورفولوژی 88
4. 2 .4. تعیین ارزش معیار خورهای ساحلی 90
4. 2 .5. تعیین ارزش معیار خط جزر و مد 90
4. 2 .6. تعیین ارزش معیار پراکنش جنگلهای مانگرو 91
4. 2 .7. تعیین ارزش معیار پراکنش گل‌خورک 92
4. 2 .8. تعیین ارزش معیار بافت خاک 93
4. 2 .9. تعیین ارزش معیار هدایت الکتریکی 94
4. 2 .10. تعیین ارزش معیار عمق آب 95
4. 3. ارزیابی نرخهای ناسازگاری در مدل Expert choice 96
4. 4. تلفیق و آنالیز لایههای اطلاعاتی بر اساس ارزشهای بدست آمده از روش AHP 97
4. 5. آنالیز حساسیت 97
4. 6. سناریوهای مختلف در صحت‌سنجی نقشه‌های حاصل از AHP 100
4. 6 .1. سناریوی (1): صحت‌سنجی با استفاده از همپوشانی ساده (Fuzzy AHP) 100
4. 6 .2. سناریوی (2): صحت سنجی با استفاده از روش گامای فازی (Fuzzy AHP) 101
4. 7. تعیین مکان مناسب با استفاده از روش جمع فازی (FUZZY-AHP) و گامای فازی (FUZZY-GAMA) 102
5. بحث و نتیجه‌گیری 105
5. 1. مقدمه 105
5. 2. آزمون فرضیه‌ها 105
5. 3. نتیجه‌گیری و بحث 105
5. 4. پیشنهادها 108
6. منابع و مراجع 110
فهرست نمودارها شکل‌ها صفحه
نمودار 2-1: فراوانی طبقات ارتفاعی درختان حرا………………………………………………………………………………………………..45
نمودار 2-2: ارتفاع تمام درختان حرا اندازه‌گیری شده…………………………………………………………………………………………45
نمودار 2-3: فراوانی طبقات ارتفاعی درختان چندل…………………………………………………………………………………………….46
نمودار 2-4: ارتفاع تمام درختان چندل اندازه‌گیری شده…………………………………………………………………………………..46
نمودار 2-5: فراوانی طبقات قطر تاج درختان حرا……………………………………………………………………………………………..46
نمودار 2-6: قطر تاج تمام درختان حرا اندازه‌گیری شده……………………………………………………………………………………46
نمودار 2-7: فراوانی طبقات قطر تاج درختان چندل………………………………………………………………………………………….46
نمودار 2-8:قطر تاج تمام درختان چندل اندازه‌گیری شده…………………………………………………………………………………46
شکل 1: دیاگرام شماتیک از شش جزء اکوسیستم فلات ساحلی گرمسیری (اصلاح شده از Crewz & Lewis, 1991). 19
شکل 2-1: فرم ماتریسی مدل های MADM 49
شکل 2-2: تجزیه سیستماتیک یک مساله به معیارها یا اهداف اصلی، معیارهای فرعی و شاخصها در AHP، (Kheirkhah Zarkesh,2005) 51
شکل 2-3: فرم ماتریسی مقایسه های زوجی 51
شکل 2-4: درجه مترتب بر ساختار مسئله تصمیمگیری (پرهیزکار و غفاری گیلاندره، 1385) 55
شکل 2-5: ساختار SDSS، مورد استفاده در حل مسائل مکانی (عزیزخانی 1387) 56
شکل 3-1: موقعیت جغرافیایی منطقه 59
شکل 3-2: تصویر نقشه خاکشناسی منطقه 61
شکل 3-3: نقشه کاربری اراضی و پوشش گیاهی منطقه 62
شکل 3-4: دیاگرام مربوط به مراحل انجام کار 64
شکل 3-5: نقشه شیب منطقه 67
شکل 3-6: نقشه کاربری اراضی(ساحلی) منطقه 70
شکل 3-7: نقشه ژئومورفولوژی منطقه 72
شکل 3-8: نقشه پراکنش خورهای منطقه 73
شکل 3-9: نمودار بالاترین مهکشند در ایستگاه سیریک 75
شکل 3-10: نقشه خط جز و مد منطقه 75
شکل 3-11: نقشه پراکنش گونه‌های جنگلی مانگرو 77
شکل 3-12: نقشه پراکنش گل‌خورک 78
شکل 3-13: نقشه بافت خاک منطقه 79
شکل 3-14: نقشه
