پایان نامه با کلید واژگان دریای خزر، سواحل جنوبی دریای خزر، استان گیلان

همان ارتفاعی است که در افق دوردست انزلی دیده می شود (طویلی، 1370، ص 150).
نقشه شماره(3-2): نقشه زمین شناسی انزلی
3-1-3- توپوگرافی
شهرستان بندرانزلی به دلیل جلگه ای و ساحلی بودن آن فاقد نقاط ارتفاعی و به عبارتی در ارتفاع 23- متر از سطح آب های آزاد واقع شده است و در پایین ترین نقطه استان گیلان قرار دارد و از مهم ترین ویژگی‎های آن می توان به وجود مرداب در قسمت مرکزی و دریای خزر در شمال این شهر اشاره نمود. این شهرستان در منطقه ای واقع شده است که سه چهارم آن را آب مرداب انزلی و دریا فرا گرفته است و یکی از مشخصات مهم توپوگرافی این منطقه فاصله نسبتاً زیاد آن با سرچشمه رودهاست.
بطور کلی شهرستان بندرانزلی از لحاظ توپوگرافی از دو قسمت تشکیل شده است:
نوار ساحلی: محدوده باریکی در قسمت شمالی شهرستان که در جنوب دریای خزر واقع شده است را شامل می شود که به صورت نواری باریک در امتداد ساحل قرار دارد.
نواحی جلگه ای: این نواحی از انتهای محدوده ی نوار ساحلی تا کوهپای البرز را شامل می شود و وسعت بسیار کمی دارد و مستقیماً تحت تاثیر آبرفت های تعداد زیادی از رودخانه های ساحلی با خصوصیات سیلابی قرار می گیرد. بیشتر رودخانه های چهارفریضه در این ناحیه قرار گرفته است.
3-1-4- اقلیم
3-1-4-1- مقدمه
اقلیم هر منطقه برآیند عوامل مختلف آب و هوایی آن منطقه در دراز مدت می باشد ، و در شکل گیری آن عوامل مختلف آب و هوایی نظیر دما ، رطوبت ، باد ، تبخیر و … که خود به نوعی تحت تأثیر فاکتورهای جغرافیایی نظیر عرض جغرافیایی و ارتفاع و مختصات نسبی ، نظیر نزدیکی و یا دوری به دریا و منابع رطوبتی ، نزدیکی یا دوری به بیابانهای خشک و … دخالت دارند . در شکل‏گیری اقلیم منطقه مورد مطالعه، تمام عوامل فوق‏الاشاره دخالت دارند و عوامل آب و هوایی آن متأثر از توده های مهاجر که از مدیترانه و دریای سیاه و تحت تأثیر بادهای غربی وارد منطقه گردیده و همچنین توده های هوای خشک و سرد سیبری که به هنگام عبور از دریای خزر تحت تأثیر گرما و رطوبت فراوان آن باردار شده و بخش اعظم بارشهای خود را در سواحل به جای می گذارد ، می باشد. و در این بین به نقش سلسله جبال البرز که همچون سدی مانع عبور توده‏های هوا به داخل ایران مرکزی می گردد ، اشاره نمود و مجموعه عوامل فوق شرایطی را فراهم نموده که جلگه مرکزی گیلان از شرایط ممتاز و ویژه رطوبتی در طول سال برخوردار باشد . منظور از اقلیم در مطالعات کاربردی و تعیین نوع آن در واقع معرفی سیمای آب و هوایی منطقه است.
این استان به لحاظ دارا بودن رطوبت نسبی بالا ، از مکانهای منحصر به فردی است که اختلاف دمای شب و روز در آن بسیار اندک می باشد . و هوا از اعتدال نسبی برخوردار است . هر اندازه از سمت ساحل به سمت جنوب استان پیش رویم از میزان رطوبت و بارندگی کاسته می شود و به همان نسبت به خاطر دوری از منابع رطوبتی (دریا) و توده های فشار ، به خشکی هوا افزوده می گردد.
3-1-4-2- شرایط عمومی ومنطقه ای آب و هوا
شناخت بزرگ مقیاس جریانات جو که جنوب غرب دریای خزر را تحت تاثیر قرار می دهد با میدانهای فشار ارتباط دارد که در اطراف منطقه استقرار دارند. بر این اساس هسته های مهم فشار موثر بر جریانات منطقه عبارتند از:
الف: پرفشار سیبری در شمال شرق ودر زمستان
ب: پر فشار آزورس در زمستان
ج: پرفشار اطلس شمالی
د: کم فشار آسیایی در تابستان
3-1-4-3- توده های هوا
مهمترین توده های هوایی که به مناطق جنوب غرب دریای خزر و نواحی همجوار آن می رسد بر حسب مبدا جغرافیایی تشکیل شان در تابستان و زمستان عبارتند از:
الف: در تابستان
1- بری تروپیکال cp از جنوب شرق
2- بری تروپیکال از مبداء صحرا و عربستان
3- بحری تروپیکال از مبداء اقیانوس اطلس و مدیترانه از بخش غربی
4- بحری قطبی از شمال غرب از طریق دریای سیاه
5- بحری قطبی از شمال و شمال غرب
ب: در زمستان
1- بری قطبی از مبداء سیبری از قطاع شمال شرقی
2- بحری قطبی mp از قطاع شمال غربی (دریای سیاه)
3- مدیترانه ای از غرب
4- بری تروپیکال از جنوب غرب از مبداء صحرای شرقی آفریقا
با این وجود دریای خزر خود ماهیت توده هواهایی که از آن می گذرند را تغییر می دهد وبه نوعی بحری(دریایی) تبدیل می کند.
3-1-4-4- شرایط محلی آب و هوا
محدوده مورد مطالعه بین کوهستان در سمت جنوب خود ودریا در شمال خود قرار گرفته و به نوعی یک میکروکلیمای کوچکی را تشکیل داده است. جریانات نسیم کوهستان به دریا و بلعکس در سطح آن مشاهده می شود.همچنین پوشش گیاهی تالاب و رطوبت ناشی از تبخیر از سطح تالاب در شرایط میکروکلیمایی آن تاثیر زیادی دارد.
3-1-4-5- روش کار
در علم اقلیم شناسی ، همانند سایر رشته ها از یک روش علمی (جمع آوری ، پردازش ، سنتز) استفاده می‎شود . اقلیم شناسی داده های لازم را درباره عناصر اقلیمی مانند دما ، بارندگی یا عوامل اقلیمی مانند انرژی و اندازه حرکت ، توپوگرافی ، دوری و نزدیکی به منابع رطوبتی و … را جمع آوری کرده و با استفاده از روشهای آماری پردازش کرده و در نهایت در جهت شناسایی اقالیم مختلف و یا تبیین آنها سنتز می کند .
سه روش اصلی یا نگرش در مطالعه اقلیم وجود دارد :
روش توصیفی : که در آن بشرح مؤلفه ها ، ساختار و هماهنگی بین اجزاء ساختار اقلیم و سرانجام تفکیک و تمیز اقالیم روی زمین پرداخته می شود .
روش دینامیک : ا فرآیندی که در آن بشرح فرآیندهای اقلیمی مانند تبخیر ، حرکتهای اتمسفری ، گردش انرژی ، گردش آب و ماده و تغیییرات مکانی و زمانی آنها پرداخته می شود .
روش سنوپتیک : که در آن اقالیم روی زمین بر اساس عوامل بوجود آورنده آنها یعنی حرکات اتمسفری تبیین می شود (علیجانی ، بهلول ، 1376) .
در مطالعه وضعیت اقلیم انزلی از روش توصیفی ، آماری و دینامیکی استفاده شده است . در این قسمت از تحقیق ، عناصر مهم اقلیمی از جمله بارش ، دما ، رطوبت و … مورد بررسی قرار گرفته است .
عوامل کنترل کننده اقلیم انزلی همانند اقلیم ایران به 2 دسته عوامل محلی و عوامل بیرونی تقسیم می شوند (علیجانی ، بهلول ، 1376).
عوامل محلی : عواملی هستند که در محل موجودند و از سالی به سال دیگر تغییر نمی کنند. مثل زاویه تابش، ارتفاع از سطح دریا ، وضعیت ناهمواری و پوشش طبیعی سطح زمن که در طی چند دهه ثابت است عوامل بیرونی : عوامل بیرونی عواملی هستند که در داخل ایران مستقر نبوده و از بیرون وارد کشور می شوند و اقلیم ایران را کنترل می کنند . این عوامل خود به دو دسته تقسیم می شند . دسته اول آنهایی هستند که بر اثر گسترش سستمهای فشار نواحی مجاور دریای خزر مانند سیستمها پرفشار سیبری ، آب و هوای حوضه را تحت تأثیر قرار می دهند ، دسته دوم آنهایی هستند که از مناطق و سرزمینهای دورتر مثل مدیترانه و اقیانوس اطلس وارد مازندران می شوند که عمده ترین این عوامل عبارتند از سیکلونهای مدیترانه ، موجهای کوتاه بادهای غربی ، آنتی سیکلونهای برون حاره ای ، رودباد جبهه قطبی . در صورت عدم ورود این سیستمها نه هوای مرطوب به ایران می رسد و نه عامل صعودی وجود دارد که هوای مرطوب را بالا ببرد . بنابراین بیشتر بارشهای منطقه در اثر ورود این عوامل می باشند (علیجانی ، بهلول ، 1376).
3-1-4-6- ایستگاه مورد استفاده در این تحقیق
برای بررسی وضعیت اقلیمی محدوده مورد مطالعه از ایستگاه سینوپتیک انزلی که دارای دوره آماری طولانی مدت می باشدو همچنین به علت موقعیت مکانی محدوده مورد مطالعه که دارای نوسانات اقلیمی کمی می‎باشد استفاده شده است. مشخصات ایستگاه سینوپتیک انزلی به شرح جدول زیر می باشد :
جدول شماره (3-3): مشخصات ایستگاه محدوده تحقیق
نوع‏ایستگاه
طول‏جغرافیایی
عرض‏جغرافیایی
ارتفاع‏ از‏سطح‏دریاm))
ماه
ایستگاه
سینوپتیک
E 28 249
N 28 237
26-
انزلی
3-1-4-7- وضعیت عناصر اقلیمی محدوده تحقیق
برای بررسی اقلیم منطقه ، شناخت عناصر اقلیمی ، ضروری می باشد که ذیلاً به بحث در مورد آنها پرداخته شده است .
3-1-4-7- 1- بارندگی
بارندگی یکی از مهمترین عامل تعیین کننده اقلیم و چرخه آب در منطقه می باشد . در کل اصطلاحاً به کلیه نزولات جوّی ، بارندگی اطلاق می گردد. (برف ، باران ، تگرگ و …).ریزش باران عمده ترین بارش منطقه مورد مطالعه را تشکیل می دهد . مطالعات انجام یافته بیانگر این است‏که متوسط مجموع بارندگی سالانه ایستگاه انزلی 3/1874 میلیمتر است.
چنانچه قبلاً گفته شد ، بارانهای فصل پاییز تا اواسط بهار استان گیلان معمولاً از جبهه هواهایی که از سمت اقیانوس اطلس و دریای سیاه و مدیترانه می آید ، منشاء می گیرد . همچنین در فصل زمستان و پاییز ، توده هوای سرد و خشک سیبری با عبور از سطح دریای خزر ، رطوبت گرفته و خشکی خود را از دست داده و مرطوب می شود و دمای آن نیز تغییر می کند و ماهیت سرد و خشک بودن خود را از دست می دهد ، در نتیجه در سواحل دریای خزر و خصوصاً در ناحیه مورد مطالعه ، بارندگی های خوبی را ایجاد می کند . چنانکه جدول متوسط بارندگی ماهانه نشان می دهد بارندگی های این محدوده تقریباً در تمامی طول سال پراکنده شده اما مقدار آن در طول سال متفاوت است . داده ها نشان می دهد که در ایستگاه سینوپتیک انزلی در ماههای اکتبر و نوامبر (.مهر و آبان) بیشترین بارشها ریزش می کند و از ماه دسامبر (آذر) به تدریج از مقدار آن کاسته می شود . و می و ژولای (اردیبهشت و تیر) به حداقل میزان خود می رسد . زمان بارش حدوداً منظم است . و در اغلب ماههای سال ،‌بارندگی ریزدانه بوده و کمتر به صورت رگباری شدید ریزش می کند . البته در برخی از روزهای ماههای بهار و تابستان ، بارندگی رگباری و شدید اتفاق می افتد.
با نگاهی به آمار بارندگی شهرهای جنوبی دریای خزر در می یابیم که میزان بارندگی در طول سواحل جنوبی دریای خزر متغیر و از غرب به شرق کاهش می یابد که این اختلاف بارش بسیار بالاست. شهر بندرانزلی با 1875 میلی متر بارش سالیانه، نه تنها در سواحل جنوبی دریای خزر بلکه در کل کشور ایران بیشترین میزان بارندگی را داراست. توزیع میانگین ماهانه بارندگی نشان می دهد که حداقل میانگین درازمدت در این ایستگاه به مقدار6/47 در تیر و حداکثر آن 6/346 میلی متر در مهر ماه می باشد (اداره هواشتاسی شهر بندرانزلی، 1390).
جدول شماره (3-4): متوسط ماهانه بارندگی ایستگاه سینوپتیک انزلی
سالانه
اسفند
بهمن
دی
آذر
آبان
مهر
شهریور
مرداد
تیر
خرداد
اردیبهشت
فروردین
ماه
ایستگاه
3/1874
5/119
1/126
8/169
8/214
8/307
6/346
255
4/121
6/47
8/56
4/50
5/58
انزلی
نمودار3-1- متوسط ماهانه بارندگی ایستگاه سینوپتیک انزلی
3-1-4-7- 1- 1- درصد بارندگی فصلی
بررسی ها نشان می دهد که در رژیم عمومی بارندگی ، فصل پاییز بیشترین درصد بارندگی را دارد (مرطوب ترین فصل) و فصل بهار و کمترین بارندگی را به خود اختصاص داده‏اند (خشکترین فصل) .
جدول شماره (3-5):درصد بارندگی فصلی ایستگاه انزلی
زمستان
پاییز
تابستان
بهار
فصل
22
46
23
9
درصد بارندگی
نمودار شماره(3-2): درصد بارندگی فصلی ایستگاه سینوپتیک انزلی
3-1-4-7- 1- 2- تعداد روزهای بارانی
براساس آمارهای موجود تعداد روزهای بارانی در ایستگاه انزلی 9/146 روز در
سال حداکثر روزهای بارانی ایستگاه انزلی در ماههای اکتبر ، نوامبر و مارس
(مهر ، آبان و اسفند) می باشد و کمترین روزهای بارانی ، ایستگاه انزلی در ماه ژولای (تیر) ژولای با6روز دیده می شود .
جدول شماره (3-6): متوسط ماهانه تعداد روزهای بارانی ایستگاه سینوپتیک