منبع پایان نامه ارشد درباره استان هرمزگان، پژوهشگران

لندست (ETM 2002)
ردیف
حوزه جنگل
ناحیه رویشی
وسعت رویش‌ها با انبوهی بالا
(هکتار)
وسعت رویش‌ها با انبوهی پایین
(هکتار)
جمع وسعت جنگل
(هکتار)
1
خمیر – قشم
1- پهل
81/23
27/52
08/76
2
2- مردو
82/86
92/233
74/320
3
قشم و خمیر و سایه خوش (3،4،5)
55/3084
01/3552
56/6636
6
کولقان – کلاهی
1- کولقان
06/107
93/108
99/215
7
2- تیاب
14/103
40/167
54/270
8
3- کلاهی
02/7
15/21
17/28
9
سیریک
24/120
85/338
09/459
10
جاسک
1- شهر جاسک
36/9
62/37
98/46
12
2- خوریات جاسک
33/147
02/79
35/226
13
3- سورگلم
44/1
33/3
77/4
14
4- جگین – گابریک
9/36
39/51
29/88
جمع
67/3727
89/4645
56/8373
جدول ‏2-2: وسعت جنگل‌های مانگرو استان هرمزگان به تفکیک رویشگاه با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای IRS(PAN and LISS 20042)
ردیف
حوزه جنگل
ناحیه رویشی
وسعت رویش‌ها با انبوهی بالا
(هکتار)
وسعت رویش‌ها با انبوهی پایین
(هکتار)
جمع وسعت جنگل
(هکتار)
1
خمیر – قشم
1- پهل
43/26
57/65
0/92
2
2- مردو
03/92
17/290
2/382
3
3- خمیر
91/755
89/746
8/1502
4
4- سایه خوش
44/33
16/88
6/121
5
5- قشم
81/2936
89/3547
7/6484
6
کولقان – کلاهی
1- کولقان
23/141
47/620
7/761
7
2- تیاب
24/165
46/451
7/616
8
3- کلاهی
52/22
48/112
0/135
9
سیریک
46/215
54/557
0/773
10
جاسک
1- شهر جاسک
47/10
53/48
0/59
12
2- خوریات جاسک
89/134
11/229
0/364
13
3- سورگلم
45/1
75/3
2/5
14
4- جگین – گابریک
58/56
12/159
7/215
جمع
46/4592
14/6921
6/11513
2‌. 3‌. تشریح پوشش گیاهی
جنگل‌های مانگرو استان هرمزگان را می‌توان در زمره مهم‌ترین رویشگاه مانگرو قلمداد نمود. این اجتماعات گیاهی ساحلی علاوه بر اینکه از وسیع‌ترین گستره و پراکنش در این استان برخوردارند بلکه از حیث تنوع عناصر درختی و گیاهان همراه نیز از وضع ویژه‌ای برخوردار هستند. در این بخش پس از معرفی درختان حرا و چندل به‌عنوان عناصر اصلی درختی مانگرو در این استان، ساختار اجتماعات مانگرو در هر رویشگاه بر اساس نمونه‌گیری انجام‌شده و توجه به نتایج دیگر مطالعات به‌ویژه ازنظر تراکم، درصد پوشش، ارتفاع و ابعاد تاج درخت تشریح می‌شود.
2‌. 3‌ .1‌. عناصر درختی رویشگاه‌های مانگرو استان هرمزگان
بررسی‌های مختلفی که توسط پژوهشگران مختلف در رویشگاه‌های مانگرو استان هرمزگان انجام‌شده، همگی بر این موضوع اتفاق‌نظر داشته‌اند که درخت حرا36 گونه درختی غالب در تمام رویشگاه‌های مانگرو استان هرمزگان است و اجتماعات خالص و ناهمسالی را در تمام رویشگاه‌ها تشکیل می‌دهد. علاوه بر آن استان هرمزگان تنها حوزه‌ای است که گونه چندل37 که دومین گونه مانگرو کشور محسوب می‌شود را می‌توان یافت.
2‌. 3‌. 1‌. 1‌. درخت حرا
درخت حرا38 با نام علمی‌Avicennia marina (Forssk.) Vierh. رایج‌ترین گونه در جنگل‌های مانگرو ایران است که در تمامی رویشگاه‌های ایران از ام الگرم بوشهر تا خلیج گواتر در خواستگاه اکولوژیک خود مستقر گشته است، ازآنجاکه ابن‌سینا در کتاب قانون خود با بصیرتی شگرف به بیان مشخصات گیاهان و رستنی‌ها پرداخته است، این اندیشمند شهیر به‌عنوان بنیان‌گذار فلور گیاهان ایران شناخته شده است (نیلوفری، 1361) و به همین جهت اسم علمی تیره و جنس این گیاه از نام این دانشمند ریشه گرفته است. تیره Avicenniaceae39 دارای یک جنس Avicennia و یازده گونه و چند واریته است (تاملینسون40، 1986) و توزیع وسیعی در رویشگاه‌های جهانی مانگرو از سواحل غربی و شرقی امریکا تا رویش‌های مانگرو افریقا و استرالیا و همچنین در جنوب و جنوب شرقی آسیا دارد (IUCN,1983) و مناطق عمده پراکنش آن در آسیا در تمام آسیای جنوب شرقی، بخش‌هایی از هندوستان، پاکستان و ایران است. ایران در جوار شمالی‌ترین مدار پراکنش گیاهان مانگرو واجد یکی از بردبارترین گونه‌های آن است.
در افریقا گونه حرا بیشتر در مصب‌ها و کناره‌ رودخانه‌های بزرگ مانند کوبان گراب41، ترانسکی42، اومالازی43، دوربان44، زرا45 و باشی46 واقع در افریقای شرقی و جنوبی مستقر است (صفیاری، 1381).
در مورد منشأ حرا عقاید مختلفی وجود دارد اما بخش بیشتر نظریه‌ها مبنی بر منشأ آن از زیر پهنه هند و مالزی است. گونه حرا به مانگروهای شرقی یا مانگروهای دنیای قدیم متعلق است و در کلیه مناطق واجد شرایط استقرار مانگروها در مناطق شرقی کره زمین دیده می‌شود. حرا بردباری زیاد نسبت به شرایط مختلف اکولوژیکی دارد و نسبت به تغییرات آب‌وهوا و شوری از مقاومت زیادی برخوردار است به‌نحوی‌که در بارندگی‌های 2500 میلی‌متر در شرق آسیا تا 200 میلی‌متر در ایران از کیفیت مناسب و یکسان برخوردار است و دامنه شوری وسیعی از 35 تا 50 ppt در مناطق مختلف را نیز تحمل می‌نماید. خاک مناطق استقرار آن خاکی غرقابی، شور، ریزدانه، قهوه‌ای تا سیاه‌رنگ و در بعضی مناطق دارای پدیده اسید سولفاتاسیون است. در اراضی تنک جنگلی خاک خشک می‌گردد و تکثیر و زادآوری کم می‌شود. زادآوری غیر از مناطق خشک و نواحی که دارای pH پایین است در حد مطلوب صورت می‌گیرد (صفیاری، 1381).
گونه‌های حرا نسبت به سایر گونه‌های مانگرو بیشترین بردباری را به تغییرات دمای هوا و میزان شوری نشان می‌دهد و یکی از مقاوم‌ترین گونه‌های مانگرو محسوب می‌شود. این‌گونه با حداقل نیازهای اکولوژیک مختص گیاهان مانگرو به‌خوبی توسعه می‌یابد و فرماسیون‌هایی یکدست را در سواحل و امتداد خورها ایجاد می‌نماید. این درخت در بلوچستان، نواحی جاسک و منطقه سیریک به نام تمر47 در بندرعباس، خمیر و قشم به نام حرا48 و در برخی نقاط تول49 یا تیمار50 نامیده می‌شود، نام عربی آن شوری51 و شوره52 است و شیخ‌نشینان حاشیه خلیج به آن گُرم53 می‌گویند (دانه‌کار، 1375).
درختان حرا در رویشگاه‌های ایران اجتماعاتی ناهمسال و چند اشکوبه اما خالص (به استثنا منطقه سیریک) تشکیل می‌دهند و از آنجا که توانایی ایجاد جست در این گیاه بسیار است معمولاً بصورت جست گروه‌های مسن با تاجی بزرگ و چتری دیده می‌شوند که در هنگام مد به شکل توده‌هایی سبز بر روی آب نمایان می‌گردند، ازآنجاکه ساقه این درختان شاخه فراوان و پاجوش‌های بسیار تولید می‌کند تشخیص تنه اصلی از پایه‌های جانبی گاه بسیار مشکل می‌گردد و این قضاوت تنها بر اساس بزرگی قطر ساقه می‌تواند صورت گیرد (دانه‌کار، 1375). درختان حرا در ایران در قطرهای بیش از 40 سانتیمتر نیز اندازه‌گیری شده‌اند و بررسی اخیر نشان داد در ایران ارتفاعی بیش از 10 متر نیز پیدا می‌کنند. رنگ ساقه درختان در جوانی خاکستری مایل به سبز و در سنین بالاتر خاکستری روشن می‌گردد. برگ درخت حرا چرمی، متقابل، نیزه‌ای یا واژ تخم‌مرغی است که در قاعده باریک و منتهی به دمبرگی کوتاه می‌گردد سطح رویین این برگ، سبز تیره و سطح پشتی آن پوشیده از کرک‌های ریز است؛ این برگ‌ها چندساله و پایا می‌باشند. گل درخت حرا به رنگ زرد روشن است، این گل‌کوچک و دارای 1 تا 2 براکته تخم‌مرغی مجتمع در گرزن‌های رأسی است. گل واجد کاسه کوتاه است که به پنج قطعه عمقی تقسیم گردیده، جام گل واجد لبه‌هایی با سطح رویین بی‌کرک و سطح پشتی پوشیده از کرک‌های تار مانند است که کمی از کاسه گل خارج می‌شوند، کلاله در این گل‌ها تقریباً بدون میله است (قهرمان، 1365). در گل‌های دوجنسی حرا کیسه بساک زودتر از مادگی می‌رسد بدین دلیل معمولاً گرده‌افشانی این گیاه توسط حشرات خصوصاً زنبور انجام می‌گیرد (ضعیفی، 1372). درختان حرا دارای یک دوره رویشی منظم می‌باشند، به‌طوری‌که از اواسط اردیبهشت تا اواخر تیرماه گل آن ظاهر می‌شود که به‌تدریج به میوه تبدیل می‌گردد (سیستانی، 1369). میوه حرا بادامی‌شکل و همانند چغاله بادام است. رنگ میوه آن سبز روشن تا سبز مایل به زرد است (دانه‌کار، 1375). میوه حرا شبیه کپسول فشرده و تخم‌مرغی شکلی است که انتهای آن موکرون یا نوک‌دار است، هرگاه این میوه در آب قرار گیرد پوسته آن با دو شکاف طولی بازمی‌گردد و گیاه چه شروع به رشد می‌نماید، اندازه میوه این گیاه 1 تا 3 سانتیمتر و قطر آن 1 تا 5/1 سانتیمتر است (ضعیفی، 1372). زمان میوه‌دهی و تولید بذر گیاه در اواخر تابستان و در نیمه اول شهریور است در این هنگام پوسته بذر رسیده با جذب ‌رطوبت هوا شکاف می‌خورد و بخشی از مراحل رویشی گیاهچه بر روی پایه مادری به انجام می‌رسد و گاه این بذر به عرصه باتلاقی رویشگاه ریزش کرده مراحل رویشی خود را در این محیط سپری می‌نماید اگر بذر ریخته شده در موقعیت مناسبی قرار گیرد پس از 24 ساعت تولید گیاهچه می‌نماید و از قسمت انتهای کروی شکل میوه ریشه‌چه و از ناحیه نوک‌دار میوه نیز ساقه‌چه خارج می‌گرد‌د (منصوری، 1371). ازآنجاکه در حرا ریشه‌چه‌ها بر روی پایه مادری از دانه خارج نمی‌شوند و پس از افتادن از درخت و باز شدن لپه‌ها رویش می‌نمایند (ضعیفی، 1372). این گیاهان را شبه زنده‌زا می‌نامند نهال‌های مستقرشده حرا اغلب پس از 2 تا 3 سال به ارتفاع یک متر می‌رسند (منصوری، 1371).
حرا دارای سه نوع ریشه است. نخست یک ریشه اصلی54 عمودی کم‌عمق که به سبب غرقابی بودن شرایط رویشگاهی توسعه چندانی ندارد و قادر نیست بیش از 50 تا 70 سانتیمتر در زمین توسعه‌یابد (دانه‌کار، 1374- ج). این ریشه در عمق کم گل‌ولای غیر هوازی دارای یک‌لایه چوب‌پنبه محافظ و ضخیم است (غیاثی، 1366). دوم ریشه‌های فیبری افقی که در سطح واقع است و کار جذب را عهده‌دار است. این ریشه‌ها دارای تارهای موئین هستند و تنها در بخش‌های فوقانی رسوبات که اکسیژن وجود دارد عمل جذب را انجام می‌دهند این دسته از ریشه‌ها گاه تا بیش از 10 متر از پایه اصلی فاصله می‌گیرد. دسته سوم ریشه‌های فرعی که به‌طور فراوان تولیدشده و توسعه می‌یابند و به علت حضور بافت آئرانشیم توانایی انجام تبادلات گازی را دارند و به ریشه‌های تنفس کننده هوایی55 موسوم‌اند. این دسته از ریشه‌ها نیز از ریشه‌های افقی به سمت بالا رشد می‌کند و 5 تا 25 سانتیمتر ارتفاع می‌یابند (دانه‌کار، 1374-الف). ازآنجاکه ریشه اصلی به دلیل غلظت زیاد نمک در خاک اشباع از آب در پیرامون ریشه و بالا بودن سطح سفره آب زیرزمینی قادر نیست اعمال فیزیولوژیکی لازم را به‌تنهایی و به‌صورت کامل برای گیاه انجام دهد ازاین‌رو اقدام به تولید ریشه‌های هوایی در سطح انبوه نموده است (صفیاری، 1381).
ریشه‌های هوایی اهمیت و کارکردهای مهمی برای گیاه عهده‌دار هستند که به بقا گیاه در شرایط خاص رویشگاهی منجر می‌شود. این ریشه‌ها تنفس کننده هستند و مانند یک سیستم تهویه عمل می‌کنند. در زیر بافت چوب‌پنبه‌ای ریشه‌های مزبور حفره‌های نسبتا بزرگی وجود دارند که جهت تبادل گاز و عوض شدن هوا عمل می‌کنند. عملکرد ریشه‌های تنفس کننده بدین گونه است که برای لحظه‌ای باز می‌شوند و عدسک‌های آن‌ها تنها اجازه ورود هوا را می‌دهند، وقتی‌که ریشه‌های تنفس کننده به‌طور کامل زیرآب می‌روند اکسیژن بین سلولی آن مصرف می‌گردد و فشار در آن منفی شده و CO2 تشکیل می‌شود. وقتی‌که ریشه‌ها از آب خارج می‌شوند، فشار منفی ایجادشده به دلیل ورود اکسیژن کم شده و عمل تهویه انجام می‌شود. این ریشه‌ها همچنین باعث استقرار و نگه‌داشتن درخت گل‌ولای کم ثبات رویشگاه می‌شوند (دانه‌کار، 1374- الف). سیستم استقرار و ریشه دوانی خاص حرا باعث کاهش امواج شده و حرکات ملایم موجی ایجاد می‌نماید که علاوه بر تأثیرگذاری در استقرار و بقاء جامعه گیاهی باعث افزایش زبری بستر و بارگذاری رسوبات معلق در آب‌های رویشگاه