این راه برای مصرف دارو توسط خود فرد مفید است و برای غلبه بر برخی مشکلات راه دهانی به کار می‌رود. غشاء موکوسی حفره بوکال جریان خون بالایی دارد و داروها از این طریق بدون ورود به جریان خون ورید پورت کبدی، وارد جریان خون سیستمیک می‌شوند. در نتیجه دارو در اثر عبور اول کبدی تخریب نمی‌گردد. این راه در بیماران بی‌هوش نیز ممکن است استفاده شود (۷).
داروهای تجویز شده از راه مقعد عمدتاً وارد جریان خون سیستمیک می‌شود، هر چند ممکن است مقداری دارو وارد ورید پورت کبدی گردد. در مقایسه با روده کوچک، جذب دارو از طریق موکوس مقعد، کمتر قابل پیش‌بینی است. این راه همچنین برای تجویز سیستمیک داروهایی که باعث تحریک گوارشی می‌شوند و یا در بیماران بی‌هوش و یا در حال استفراغ مفید می‌باشد (۷).
میزان جریان خون بالای ریه‌ها و سطح مقطع وسیع غشاء آلوئولی، خصوصیاتی هستند که باعث جذب سریع سیستمیک دارو از ریه‌ها می‌شوند. گازهای بی‌هوشی، مایعات فرار و داروهایی با قابلیت تبدیل به فرم آئروسل، می‌توانند برای ایجاد اثر سیستمیک از این طریق استفاده شوند. غشاء مخاط بینی هم می‌تواند راهی برای تجویز سیستمیک داروها باشد (۷).
داروهای استفاده شده در سطح پوست ممکن است به آهستگی جذب گردش خون سیستمیک شوند. این راه در مورد داروهایی که بعد از تجویز خوراکی طول اثر کوتاهی دارند، به خصوص آنهایی که به سرعت توسط کبد متابولیزه می‌شوند، مفید می‌باشد. این راه می‌تواند غلظت ثابتی از دارو در خون ایجاد کند (۷).
داروها ممکن است به طور مستقیم توسط تزریق وریدی وارد جریان خون سیستمیک شوند. توزیع دارو توسط جریان خون سیستمیک سریع است و با این روش بسیاری از غشاهای بیولوژیک که می‌توانند جذب را به تأخیر بیاندازند، حذف می‌شوند. حجم دوز (dose volume) تزریقی داخل وریدی، بین کسری از میلی‌لیتر به صورت تزریق سریع (bolus injection) و تا ۵۰۰ میلی‌لیتر یا بیشتر به صورت انفوزیون وریدی متغیر است.
تزریق داخل شریانی اساساً برای مقاصد تشخیصی است و به استثنای نوزادان، به ندرت جهت تجویز داروها استفاده می‌شود. تزریق عضلانی داروها به فرم محلول آبی، اغلب منجر به جذب سریع و کامل می‌گردد در حالی که در تزریق زیر جلدی (Subcutaneceus) یا حجم کم جذب آهسته‌تر خواهد بود. انواع راه‌های دیگر تزریقی عبارتند از: داخل مفصلی، داخل چشمی، داخل عضله قلب، داخل مایع مغزی نخاعی (۷) .
۲-۱-۲٫ برخی ملاحظات دارو رسانی از راه دهان
حفره دهانی مانند تمامی دستگاه گوارش در برابر عبور دارو نظیر یک سد چرب عمل می‌کند. جذب عمدتاً غیر فعال است، پس ملکول‌های کوچک لیپوفیل، به خوبی جذب می‌گردند ولی داروهای قطبی جذب ضعیفی دارند. جذب هم چنین از طریق گذرگاه‌های کوپک و باریک بین سلول‌های مکعبی اپیتلیوم مخاط دهانی تا اندازه کمی ممکن است. در این نوع سیستم‌های دارورسانی، شکل دارویی باید در حالی که جذب صورت می‌گیرد در محل نگه داشته شود ولی از سویی بزاق دهان هم ممکن است آن را بشوید و دور نماید. هم چنین در این فرم طعم دارو نیز باید مناسب باشد تا از سوی بیمار پذیرفته شود.
راه زیر زبانی هم با وجود این که برای جذب سریع عالی است، ولی توانایی ایجاد غلظت پلاسمایی یکنواخت و پیوسته را ندارد. در این فرم سرعت انحلال شکل دارویی بر حسب دوری یا نزدیکی از غدد بزاقی و میزان آب بزاق تولید شده کمی متغیر می‌باشد.
موادی که خیلی هیدروفوب هستند، به خوبی حل نخواهند شد و مانند داروی بلعیده شده در بدن با آن برخورد می‌شود و در مواردی هم که دارو خیلی در بزاق حل شود هم مانند حالتی است که دارو قبل از جذب در مایعات فیزیولوژیک بدن حل شود. بنابراین آنچه در این فرم دارویی مطوب می‌باشد یک محدوده ضریب
توزیع بین ۴۰-۲۰۰۰ می‌باشد (۸).
۲-۱-۲-۱٫ گروه‌بندی سیستم‌های دارورسانی دهانی
سیستم‌های دارورسانی دهانی بر اساس طراحی و مورد مصرف از تنوع زیادی برخوردارند، که در منابع مختلف به صورت‌های گوناگون طبقه‌بندی شده‌اند. این تقسیم‌بندی بیشتر بر اساس ملاحظات فارماسیوتیکس و یا فیزیولوژیک می‌باشد و هر کدام مزایا و معایبی دارند. سه نوع متداول گروه‌بندی به شرح زیر می‌باشد (۹).
۲-۱-۲-۱-۱٫ گروه‌بندی بر اساس ملاحظات فیزیولوژیک
حفره دهانی به دلیل دارا بودن اعمال فیزیولوژیک متعدد دارای ساختمان پیچیده‌ای است و غشاءهای متفاوتی حفره دهانی را می‌پوشانند که هر کدام خواص متفاوتی را نشان می‌دهند. به دلیل وجود بافت‌های کراتینیزه و غیر کراتینیزه در نواحی مختلف دهان و تفاوت آن‌ها در ضخامت و ترکیب نواحی مختلف دهان نفوذپذیری متفاوتی از خود نشان می‌دهند. مثلاً کف دهان و سطح پشتی زبان نفوذپذیرتر از غشاء گونه‌ای هستند (۱۰).
الف) سیستم‌های دارو رسانی زیر زبانی
مثالی از این سیستم‌ها، قرص‌های زیر زبانی است. تجویز دارو از طریق سطح پشتی زبان و کف دهان صورت می‌گیرد. جذب از ناحیه زیر زبان در عمل سریع‌ترین حالت ممکن است (۱۰).
ب) سیستم‌های دارورسانی گونه‌ای
مثالی از این سیستم‌ها قرص‌های گونه‌ای است. تجویز دارو از راه غشاء گونه‌ها انجام می‌گیرد. در این جا باید به این نکته توجه کرد که، سیستم دارورسانی به غیر از ناحیه گونه‌ای، در تماس با غشاء مخاطی لپ بالا نیز قرار می‌گیرد (۱۰).
ج) سیستم‌های دارورسانی لثه‌ای
مثال مناسبی از این سیستم‌ها پمپ‌های لثه‌ای هستند. در این سیستم‌ها تجویز دارو از طریق غشاء لثه‌ای صورت می‌گیرد. این سیستم‌ها تنها جهت دارورسانی موضعی کاربرد دارند (۹).
۲-۱-۲-۱-۲٫ گروه‌بندی بر اساس میزان تحرک سیستم دارویی
سیستم‌های دهانی بر این اساس به دو دسته تقسیم می‌شوند:
الف) سیستم‌های دارو رسانی متحرک یا غیر چسبنده
در این نوع سیستم‌های دارو رسانی، شکل دارویی با کوشش آگاهانه در محیط دهان نگه داشته می‌شود. این سیستم‌ها شامل آدامس‌های جویدنی و محلول‌های دهان شویه می‌باشند و استفاده از این سیستم‌ها می‌تواند برای تجویز داروهایی که از راه غشاء مخاطی به آسانی جذب می‌شوند، مناسب باشد (۱۰).
ب) سیستم‌های غیر متحرک یا مخاط چسب
این سیستم‌ها، به علت داشتن خصوصیات ذاتی چسبندگی به غشاء مخاطی دهان، در محیط باقی می‌مانند و از محل تماس جدا نمی‌شوند. مانند قرص، پودر و چسب‌های دهانی. مزایای این سیستم‌ها نسبت به سیستم‌های متحرک شامل موارد زیر می‌باشد:
مدت زمان تماس بین شکل دارویی و غشاء مخاطی، در سیستم‌های مخاط چسب طولانی‌تر می‌باشد.
با استفاده از سیستم مخاط چسب می‌توان میزان بیشتری دارو را برای مدتی طولانی رو روی سطح جذب نگه داشت.
سیستم‌های مخاط چسب را می‌توان در هر نقطه‌ای از دهان نظیر لثه، گونه و … جایگزین نمود.
با کمک گرفتن از سیستم مخاط چسب، می‌توان دارو را از عوامل محیطی مثل بزاق دهان حفظ نمود (۱۰).
۲-۱-۲-۱-۳٫ گروه‌بندی براساس خصوصیات ساختاری دارو رسانی
انواع متعددی از سیستم‌های دارو رسانی طراحی شده‌اند که به طور کلی آن‌ها می‌توان به سه دسته جامد، محلول و نیمه جامد تقسیم‌بندی نمود.
محلول‌ها شامل دهان شویه‌ها و اسپری‌ها، نیمه جامدات شامل ژل، خمیر و آدامس‌ها، جامدات شامل قرص‌های ساده، کپسول‌ها، پمپ‌های مخاط چسب هستند. در ادامه برخی از سیستم‌های دارو رسانی دهانی به اجمال توضیح داده خواهد شد (۱۰).
۲-۱-۲-۲٫ انواع سیستم‌های دارو رسانی دهانی
| برای دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت pipaf.ir مراجعه نمایید. |
